Bali, Lombok, Sumba, Sumbawa, Flores, Timor… Mijn moeder dreunde het rijtje Indonesische eilanden altijd met plezier op. Het was er op haar lagere school goed ingestampt. Ik lees dat het de Kleine Sunda-eilanden zijn. De Grote Sunda-eilanden zijn Sumatra, Java, Kalimantan (vroeger Borneo) en Sulawesi (vroeger Celebes). M’n moeder had het ook over ‘onze jongens’ die naar Nederlands-Indië vertrokken. Later hoorde ik van de ‘politionele acties’; woorden die in mist verhullen wat ‘wij’ daar uitspookten. Op de middelbare school las ik -voor de boekenlijst- Max Havelaar van Multatuli. Het boek staat nog steeds in mijn boekenkast. Het is een verhaal over uitbuiting van de inheemse bevolking en een aanklacht tegen het koloniale bestuur. Het boek werd later verfilmd met Peter Faber in een hoofdrol. Op tv verscheen de serie ‘De Stille Kracht’ over de mystieke krachten in Indonesië. Zowel de film Max Havelaar als de tv-serie zijn via YouTube nog beschikbaar. Die ga ik nog eens terugkijken.
Lange tijd had ik geen belangstelling voor Indonesië, maar de laatste jaren boeit het land me steeds meer. Wat was onze rol in Nederlands-Indië? Wat gebeurde er in de jappenkampen? Hoe verliep de onafhankelijkheidsstrijd? Toen vorig jaar werd aangekondigd dat de volgende Wereld Tuberculoseconferentie in Bali zou zijn, was het besluit snel genomen om deelname aan het congres te combineren met een vakantie aan het land. En ook om meer te lezen over de geschiedenis van het land.
Het boek ‘Revolusi’ van David van Reybrouck geeft een beschrijving door de ogen van een buitenlandse (Belgische) historicus/schrijver. Nederland heeft weinig zelfreflectie, ziet de geschiedenis door een roze bril. Zoals premier Balkenende eens zei: “Laten we zeggen: Nederland kan het weer! Die VOC-mentaliteit, over grenzen heen kijken, dynamiek! …Toch?” Van Reybrouck refereert in een van de hoofdstukken aan deze ‘toch’ van Balkenende. Nederland blijkt het land te zijn dat het meeste ‘trots’ is op z’n koloniaal verleden.
Maar het is belangrijk om de geschiedenis echt te kennen. In vogelvlucht. De VOC begon 350 jaar geleden met het opkopen en transporteren van specerijen. In de 19de eeuw werd vruchtbare grond steeds meer aangewend voor productie van koffie, tabak en suiker. De infrastructuur werd verbeterd zodat producten van de plantages naar de havens gebracht konden worden. 10% van de Nederlandse staatskas kwam in die tijd uit Nederlands-Indië. De weerstand tegen het koloniale bewind nam in de 20ste eeuw steeds meer toe, maar Nederland hield de onderdrukking in stand en verbande ‘oproerkraaiers’ als Soekarno en Hatta naar afgelegen eilanden zoals Papua Nieuw-Guinea. Het was dus niet vreemd dat de Indonesische nationalisten de Japanners aanvankelijk met open armen ontvingen toen die in 1942 Nederlands-Indië bezetten. En het was ook niet vreemd dat Sukarno op 17 augustus 1945, twee dagen na de Japanse capitulatie, de onafhankelijkheid uitriep. Er was maanden een machtsvacuüm. Republikeinse jongeren (pemuda’s) richtten hun (bamboe)speren op Nederlanders en met Nederland samenwerkende landgenoten. Die chaotische tijd wordt Bersiap genoemd en ging gepaard met veel bloedvergieten. Vanaf maart 1946 dacht Nederland het gezag weer over te nemen, en stuurde twee keer troepen, waarbij ook oorlogsmisdaden werden begaan. De pas opgerichte Verenigde Naties bekritiseerde deze Nederlandse ‘politionele acties’, de Verenigde Staten dreigde de naoorlogse Marshallhulp aan Nederland te stoppen. Nederland stond uiteindelijk helemaal alleen in haar visie om een land met bijna 10x zoveel inwoners als kolonie te behouden. In de onafhankelijkheidsoorlog vielen minstens 100.000 doden en na afloop vertrokken 300.000 Indische Nederlanders en Molukkers noodgedwongen naar Nederland. De soevereiniteitsoverdracht vond op 27 december 1949 plaats.
We worden regelmatig gevraagd waar we vandaan komen. Als we zeggen uit Nederland/Holland dan wordt dat beantwoord met: “Oh, Belanda”. We hebben deze term snel overgenomen, als men ons die vraag stelt. De Indonesische Wikipedia-pagina ‘Nederland’ heet ook Belanda. Onze chauffeur vertelde deze week echter dat Belanda of Blanda ook een scheldwoord was voor blanke of blondje. Of nog is? Zijn er nog stille krachten in Indonesië?
