11. A tire passed by

Het is alweer een tijd geleden dat we een rondzendbrief stuurden. Daarom gelijk maar twee. De reden dat het zolang duurde was natuurlijk weer de werkomstandigheden in het ziekenhuis. De meeste tijd zijn we met twee dokters, doordat iemand naar een vergadering, seminar of op vakantie is. Deze week bijvoorbeeld is Doreen naar Lusaka voor zo’n seminar en volgende week gaat Djurre voor 6 weken naar Nederland. Het ziet er dus naar uit, dat er in de toekomst niet veel verandering in komt. Om een rondzendbrief vol te schrijven, zal ik dan ook terug moeten vallen op het ziekenhuis. Gelukkig is er altijd voldoende te beleven en zou je zo een boek vol kunnen schrijven....

Een paar weken geleden had ik het weekend dienst en was het 't weekend van de 'assaults' (Engels voor mishandeling). Natuurlijk zien we altijd wel gevallen van assault, maar dit weekend was het echt raak. Er blijkt bovendien een soort regel te zijn dat nooit iets alleen komt, maar meestal twee of drie achter elkaar.

Er was die week al iemand opgenomen, die door een bijl in z’n schouderblad geraakt was (gebijld). Het schouderblad was doormidden en z'n long ingeklapt. De schoonmaker in de kliniek Mpepo, hier meer dan 100 km vandaan, had de wond netjes dichtgenaaid. Voor dit soort mishandelingen zijn in het Zambiaans-Engels (to axe) en in het Bemba (ukukoma) speciale werkwoorden bedacht.

Geen assault case, maar wel een lelijke snijwond in de neus.

Op vrijdagmiddag werd een man binnengebracht, die met een pounding stick (een stamper voor maïs) in elkaar geslagen was. Z’n onderbeen was gebroken en lag open, evenals een onderarm. Verder was hij ook tegen z'n borst geslagen en was een rij ribben kapot. De long was ook beschadigd/gekneusd. Als snel werd duidelijk wat er gebeurd was. Een dag eerder was een meisje van 16 jaar in het ziekenhuis doodgegaan. Ze was twee dagen daarvoor binnengekomen, bewusteloos. Ze was thuis bevallen en bij de bevalling was het kind doodgegaan. De moederkoek was blijven zitten en ze ging naar een traditional healer voor de behandeling. Die gaf haar bepaalde kruiden die de baarmoeder doen samentrekken. Waarschijnlijk waren deze medicijnen te giftig waardoor ze buiten bewustzijn raakte en uiteindelijk overleed. Onze patiënt bleek de traditional healer te zijn, en had de boze familie over zich heen gekregen. 's Middags heb ik geprobeerd de botstukken tegen elkaar te zetten. De volgende dag bezweek hij aan z'n (long) verwondingen.

Dezelfde avond werd ik bij een nieuwe patiënt geroepen die ook 'assaulted.' was. Ze was een vrouw van 50 jaar, die bewusteloos werd binnengebracht. De vorige avond was ze geraakt. Eerst werd gezegd door haar man, vervolgens door een familielid en tenslotte vertelde men dat het iemand van de 'extended familiy', dus een ver familielid, die haar geslagen had. Een helft van het lichaam was verlamd en haar pols was heel traag, een teken van een bloeding tussen de hersenen en de hersenpan. Nou moet je dat meteen opereren en dit bestond al meer dan 24 uur. De operatie ('burr hole') ken ik alleen maar uit de boeken. We hebben toch maar geprobeerd een ontlastingsgat in de schedel te maken, om de druk van de hersenen af te halen. Eerst nog even snel een paar boeken doorkijken om vervolgens midden in de nacht deze operatie te doen. Het ging allemaal maar moeizaam. Een raar idee om ze tegen de hersenen aan te kijken. Ook het 'gereedschap', een botte handboor, was niet helemaal geschikt voor zo'n operatie. Helaas was het allemaal te laat. Ze is nu na 4 weken nog steeds in coma en zal daar ook wel niet meer uitkomen.

De volgende avond kwam het derde assault geval binnen. Een jongen was door z'n oom, die niet helemaal goed was, met een bijl in z’n nek geslagen. Er zat een diepe gapende wond. Alleen een spier was doormidden. De grote halsslagader, aders en zenuwen waren wonderlijk genoeg intact. Hij heeft ontzettend veel geluk gehad. De paar kleine 'assault-cases' van de zondag herinner ik me niet meer, maar in totaal waren het er geloof ik zes over het hele weekend.

Ook geen assault, maar een pleural tap (vocht achter de longvliezen)

Soms komen hier ook witten/blanken, of in het. Bemba 'musungu' (meervoud basungu), naar het ziekenhuis voor behandeling. Vorig jaar kwam een gillende Italiaan binnen, die van een vrachtwagen gesprongen was. Hij gilde het hele ziekenhuis bij elkaar. Sprak bijna geen Engels. Hij had een breuk van z'n enkel en ging terug naar Italië. Een paar maanden later stond hij weer voor de deur met 4 liter vino rosso en bianca.

Vanmorgen kwam weer een musungu binnen na een ongeluk. Ditmaal een Engelsman die in de North Luangwa Valley werkte. Hij organiseert 'walking safari's'. Hij was geraakt door een ketting die los sprong, toen ze probeerden hun vastgeraakte auto los te krijgen. De ketting raakte hem in het gezicht. Met een vliegtuigje werd hij naar Mpika gebracht en vervolgens naar Chilonga. Hij had een grote tulband om z'n hoofd, had een soort groen padvinderskostuum aan (korte broek met wandelschoenen) en een mes om z'n middel. Hij was een beetje groggy. De wonden vielen mee; een blauw oog en twee hoofdwondjes die gehecht moesten worden. Hij nodigde ons uit om eens op z'n camp te komen in de Valley. We willen dit ook zeker doen. De North Luangwa Valley is een natuurpark, dat nog niet echt open is voor toeristen zoals de South Luangwa Valley. Er zijn bijna geen berijdbare wegen en er wonen ook geen mensen. Een mes heb je denk ik wel nodig, om je een weg te banen of wilde beesten van je af te houden. Wordt vervolgd, hoop ik....

Een ander verhaal dat me lang bezig houdt is het volgende. Een paar weken geleden liep ik 's avonds een ronde door het ziekenhuis en werd ik bij een vrouw, Rhoda, geroepen die buikpijn had. Ze was 38 weken zwanger en had al weken diarree. Dit is vaak één van de eerste verschijnselen van AIDS. Ze was die week 'gecounselled', verteld dat we aan deze ziekte dachten en dat we een bloedtest wilden doen. De verpleegkundige vertelde me dit en zei dat ze waarschijnlijk een beetje depressief was. Bij onderzoek vond ik dat ze heftige pijn in de rechter onderbuik had. Ik dacht aan een blinde darmontsteking in de zwangerschap, dus maar in de nacht geopereerd. Het was lastig om een blinde darm eruit te halen, als er ook een zwangere baarmoeder naast ligt, maar het lukte. De blinde darm was goed ontstoken. 

De volgende ochtend toen ik haar weer zag, zei ze "Dokter, ik heb weeën". Dit is heel goed mogelijk na een blindedarmontsteking en een operatie. "Maar snel naar de verloskamers", zei ik en ze werd op de brancard daar naartoe gebracht. In de verloskamer begon ze te persen en beviel van een jongetje op de brancard. De verloskundige die de bevalling deed, zei dat er waarschijnlijk nog een kind was. Een paar minuten later beviel ze van het tweede kind, maar deze redde het niet. Het was ook maar 1400 gram. Het eerste kind woog 1800 gram.

Van Hemel couveuse (Nederlandse uitvinding) voor premature kinderen

Een paar dagen later kregen we de uitslag van de H.I.V.-test: positief. De wond genas wonderlijk genoeg heel goed, geen wondinfectie of iets dergelijks. Wel had ze steeds maar diarree en begon er steeds magerder uit te zien. Na 10 dagen was de wond geheeld en de hechtingen gingen eruit. Nog steeds prima. Een paar dagen later kwam ik op haar zaaltje en rook al dat het er erg stonk. Ik dacht eerst dat het de diarree was, maar de wond was opengegaan en de groene pus stroomde eruit. Waarschijnlijk door de verminderde afweer door de H.I.V. infectie. We hebben haar moeder en haar zus over de ziekte verteld; ze was zelf te ziek om het aan haar te vertellen.

Gisteren werd ik opgezocht door een man, Francis, die een tijd haar vriend was. Hij was bij haar weggegaan toen ze net zwanger was. De familie schakelde de politie in en kwam met 6 politie-agenten bij hem. De politie wilde hem arresteren, de familie hem molesteren en z'n huis in de fik steken. Sociaal werk hoort hier ook bij, dus heb ik met de moeder van Rhoda gepraat. Ze was erg boos op Francis, omdat hij Rhoda in de steek had gelaten. Ze hadden elkaar ruim een jaar geleden leren kennen. Francis was getrouwd en kwam uit Kitwe (Copperbelt). Hij was bij Rhoda en haar moeder ingetrokken en de moeder was weggegaan naar Mbala en had het huis aan hen gegeven. Toen Francis in Mpika een baan kreeg, liet hij Rhoda in de steek en kwam z'n eerste vrouw weer bij hem wonen. Ook toen ze ziek werd, heeft hij haar nooit meer opgezocht. De grootmoeder wilde dat hij z'n verantwoordelijkheid als vader neemt. Ze zegt dat ze zelf oud is en hoge bloeddruk heeft.

Inmiddels gaat het verhaal verder en weet ik niet of ik het gehele verloop nog kan beschrijven. Het is een dag later en Rhoda is nog steeds erg ziek, waarschijnlijk zal ze binnenkort doodgaan. Vanochtend belde Francis op. Hij had z'n ouders van de situatie op de hoogte gesteld en verwacht z'n moeder. 's Middags zag ik Francis en heb het verhaal van de grootmoeder voorgelegd. Hij was bereid om met de grootmoeder te praten en eventueel Rhoda te zien. Dat moet dan morgen gaan gebeuren. 
Overmorgen 8 september gaat deze brief weg. Ik laat nog wat ruimte voor het vervolg over. Het is 7 september en vandaag dus geen Francis meer gezien, waarschijnlijk het meest gehoorde excuus 'due to transport' (geen vervoer). Dit doet me ineens aan de mensen denken die twee weken geleden binnengebracht werden, na een auto-ongeluk. Toen ik een paar dagen later aan de chauffeur vroeg, hoe het gebeurd was, zei hij "a tire passed by", een wel heel mooie beschrijving van een wiel wat er afvliegt.

Iets meer dan een wiel dat van de auto afvliegt.

Zo dat was weer genoeg uit het ziekenhuis. Ik hoop de komende weken het wat rustiger aan te kunnen doen. Het begint nu allemaal dichterbij te komen. Ik verwacht dat Florence over twee weken, dus 19 september bevalt. Nou heb ik er wel vaker naast gezeten met voorspellingen, maar wie weet hoe het deze keer gaat.

10. Met 50 kg overgewicht terug van verlof

Zo dat is een tijd geleden, hè? Maar goed, jullie hebben net de vakantie achter de rug en waarschijnlijk nog niet echt een rondzendbrief van ons gemist. Het is al weer drie maanden geleden dat we uit Nederland vertrokken, de tijd is omgevlogen. Hoewel ons verlof erg vermoeiend is geweest, hebben we het toch erg leuk gevonden dat we jullie weer gezien hebben. Zo kunnen we er weer een poosje tegen aan.

Meteen toen we van het vliegveld kwamen, voelden we ons weer vertrouwd in Zambia. Bepakt en bezakt liepen we met ons ruim 50 kg overgewicht de douane door. Zonder problemen. Met de 100 kg bagage kwamen we al snel een taxidriver tegen die ons welwillend hielp. Zo stapten we vijf minuten later in een van de zo vertrouwde gammele taxi's van Lusaka. De chauffeur begon te klagen over de verslechterde situatie in Zambia. Na nog geen km rijden stopte de taxi voor een collega taxichauffeur die panne bleek te hebben. De Brit in die taxi schoof bij ons in. Zo zie je: binnen korte tijd weet je zeker, dat je weer in Zambia bent.

Bij een baobab in Lochinvar

Voordat we naar Chilonga teruggingen brachten we eerst nog een paar dagen in een park van het wereldnatuurfonds door, waar vooral veel vogels te zien zijn, maar ook apen, nijlpaarden, buffels, etc. We hebben daar heerlijk uitgerust. Terug in Cbilonga zaten we meteen weer in de drukte, geen enkel probleem. Het kostte ons geen moeite om weer terug te zijn.

Er kan een hoop gebeuren in drie maanden tijd. Ongetwijfeld hebben jullie ook het nieuws gehoord over de onlusten in Zambia eind juni/begin juli. In Chilonga merken we er weinig van. Wel werd de coup uitbundig gevierd en bleek de teleurstelling toen deze dus niet bevestigd kon worden. De rust lijkt teruggekeerd, maar het gevoel dat er iets broeit, blijft wel. De prijzen zijn schrikbarend gestegen met name van het maïsmeel, het basisvoedsel voor de Zambianen. Het is dan ook onmogelijk voor te stellen hoe de meeste mensen van zo’n laag salaris dit dure meel kunnen kopen.

Het ene probleem is nog nauwelijks over of een volgend kondigt zich aan. De hele wereld houdt de ogen gericht op het Midden-Oosten. Deze crisis heeft ook direkte gevolgen voor Zambia die volledig afhankelijk is van de olie uit Koeweit. De gevolgen zijn nu al te merken: raffinaderijen worden gesloten, benzine is vooral in de grote steden al een groot probleem. En dat houdt in dat binnenkort transport van verschillende produkten ook een groot probleem gaat worden. Een land als Zambia kan dan echt lam komen te liggen en hoe lang duurt het herstel?

"Straathandel": Het kost toch bijna niks, dus dan maar de hele mand en zijn de mensen los.

Ondertussen gaan wij ons wat meer bezig houden met ons persoonlijk leven. Nog een paar weekjes met z'n tweeën en dan zal de grote verandering komen. We kijken er steeds meer naar uit. De hele zwangerschap is eigenlijk geruisloos verlopen zonder klachten, nauwelijks last van de dikke buik. Ook zelfs nu niet, nu het toch tegen het einde loopt. Met 38 weken stop ik met werken om toch wat uitgerust aan de volgende periode te beginnen. Het doorwerken is me niet tegen gevallen, je doet het wel wat rustiger aan, maar dat ging prima. Toch kijk ik er nu wel naar uit om volgende week vrij te zijn.

Hoewel wij vrij nuchter tegenover de bevalling staan is de verloskundige Sister Kathleen, een Amerikaanse non, des te meer opgewonden. Al maanden is ze zich aan het voorbereiden. Alle benodigdheden die je tijdens een bevalling gebruikt zijn inmiddels al drie keer gesteriliseerd, telkens komt ze weer met het een of ander naar me toe om maar op alles voorbereid te zijn. Ik kan jullie verzekeren dat het een gezegende bevalling gaat worden want het steriele pakket is verpakt in een oversteriele paus-chitenge, een draagdoek met afbeeldingen van de paus erop. Nou ik wil wedden dat er maar weinig kinderen in Nederland zo geboren zijn. Ik zal jullie een volgende brief wel schrijven hoe een en ander verlopen is.

Het zwanger zijn in Zambia brengt je wel in een bijzondere positie. Hoewel ik nooit het gevoel had niet geaccepteerd te zijn, komen nu ineens allerlei verhalen op je af. De Zambiaanse vrouwen vertellen me graag hun ervaringen over zwangerschap en bevalling en willen me vooral vertellen wat ik wel en niet moet doen tijdens de zwangerschap. Het wegduwen van een voetje wat ongemakkelijk tegen je ribbenboog aandrukt en niet prettig aanvoelt is uit den boze. Het kind moet de vrijheid hebben om zich te bewegen zoals het wil, pas als het geboren is ben jij degene die het richting mag geven.

Chalabesa: informatie in een hut over wat goed en slecht is in de zwangerschap

Eindeloos zijn ook altijd de gesprekken over de rol van de vader. Het feit dat hier nooit een man bij de bevalling is, omdat dat een slechte uitwerking op de vrouw kan hebben tijdens de bevalling. Gerard zal er natuurlijk wel bij zijn. Ze vragen zich af of ik niet bang ben dat ik me niet zou kunnen beheersen en tegen hem uit zou kunnen vallen (verlies van respect voor de man). Ja, als dat zo is, zal hij dat maar moeten slikken, dat hoort er toch ook bij. Nou, ik verzeker je, men vindt dat Gerard bij mij veel te lijden heeft. Ook dat hij straks mee doet in de opvoeding is onbegrijpelijk en dat hij kookt en in het huishouden meewerkt, is ook al zoiets. Ik leg hen uit dat dat niets met mij te maken heeft, maar dat je dat samen zo wilt. De wat jongere mensen zien dat wel zitten en vragen dan weer hoe ik dat aangepakt heb. Weer uitleggen dat het een kwestie van samenwerken is.

Gelijkheid! Dan ook maar even mijn bloeddruk meten. 

Er wordt ook veel gespeculeerd over of het een jongetje of een meisje wordt. Veel eieren eten geeft een jongetje met weinig haar. Als je als zwangere een klein kind op je schoot hebt met het gezicht naar je toe en het lacht naar je en wil met je spelen dan is het kind dat je krijgt van de andere sexe als het kind op je schoot. Bij mij is beide gebeurd dus ik kan nog geen voorspelling doen. Wel eet ik veel eieren, maar ook veel zoetige dingen en dat wijst weer op een meisje. Maar ik maak met niet op en draag veel lange broeken, dat zou weer op een jongen duiden. Nou weten jullie het al? Misschien tegen de tijd datje deze brief krijgt wel.

Wij gaan zo zwemmen en genieten van een van onze laatste vrije middagen met z'n tweeën.

Naschrift.
Op donderdagavond 13 september was het dan zover. Gerard en Florence werden verblijd met de geboorte van een zoon. Hij heet Douwe en woog 7 pond en 300 gram bij zijn geboorte.