In een ger op de Mongoolse steppe

Ons eerste 'tentenkamp' (San)

Onze reisagent had al verteld dat we de rivier alleen konden oversteken als er niet te veel regen was gevallen. ‘s Nachts onweerde het en kletterde de regen neer op onze ‘ger’. De volgende dag was onze trip in het Terelj National Park in Mongolië, waar we twee nachten bij een nomadenfamilie zouden slapen. De rivier bleek een hindernis. De afstand was slechts 25 meter, maar het water stroomde hard. Een truck kwam van de overkant en reed met enige moeite door het water naar onze kant. Paardrijders lieten hun paarden naar de overkant gaan. De paarden verdwenen tot hun buik in het water. 

Onze chauffeur waagde het er op, maar de motor sloeg midden in de rivier af. Hij probeerde nog een tijdje de auto te starten, maar er kwam alleen maar geklik uit de motor. Ik had te laat door hoe snel het water de auto binnenstroomde en zag m’n enkels ineens in het water staan. De chauffeur stapte uit en waadde terug naar de oever waar iemand al een stalen kabel aan het uitrollen was. Een jeep trok ons even later terug naar de oever. 

Met het openen van de deuren en de motorkap stroomde het water uit de auto. Ook nu gaf de motor geen sjoege. De starter van de auto bleek de overtocht niet te hebben overleefd. Gelukkig had de touroperator nog een andere auto aan de overkant en gingen we eerst achter op de truck naar de overkant, en reden in de nieuwe auto in een half uurtje naar de ger van onze gastfamilie. 

Een ger, in andere landen heet het een joert (yurt), is een ronde nomadentent met een diameter van zo’n 5-6 meter. De wanden bestaan uit schaarvormig scharnierende latten (soort kindertraphekje), met daarop als een paraplu tientallen dakstokken waarover het wollen viltdoek ligt. In de kruin een opening voor daglicht afgedekt met plastic. In het midden een houtkachel met een schoorsteen die door de kruin steekt. Aan de zijkanten banken, kasten en mooie hutkoffers voor opslag. De kachel is het centrale punt en brandt de hele dag. De melk wordt er twee keer per dag gekookt. In de ochtend worden er platte broden gefrituurd, 's middags en 's avonds maaltijden gekookt.

Onze nomadenfamilie, een echtpaar van 50 jaar, woont al hun hele leven op de steppe. Hun vier kinderen wonen in de hoofdstad Ulaanbaatar en zullen het bedrijf met 800 stuks vee (10 melkkoeien met kalfjes, 10 paarden, en heel veel geiten en schapen) niet overnemen. Drie kleinkinderen logeren nu bij opa en oma. Onze gids vertelt over de mooie herinneringen die zij heeft van de logeerpartijen bij haar opa en oma die ook in een ger woonden. 

Met opa op de brommer

Groepsfoto bij vertrek met gastfamilie en gids

Over twee weken breekt de familie het zomerkamp op. Het vee wordt dan met een tussenstop van twee maanden over een afstand van 2x4 uur reizen verplaatst. Tijdens die twee maanden wordt gras gemaaid, gedroogd en als hooi meegenomen naar het winterverblijf, waar het vee in een kraal of in stallen verblijft. In de winter daalt de temperatuur tot minus 20-30 graden. In mei is de sneeuw gesmolten en begint het gras te groeien en verhuist het gezin weer naar de open steppe. Het is een hard bestaan dat aan de mensen is af te zien. “Ik zie er veel ouder uit dan 50”, zegt de vrouw, als we het over onze leeftijden hebben. De hoeveelheid dierlijk eiwit die geconsumeerd wordt, lijkt me ook niet gezond. Verse room op het brood, veel melk, kaas en vlees, bijna geen groenten of fruit. Het gezin was ook druk bezig met het aanleggen van een voorraad wodka voor de winter, gedestilleerd uit.... melk.

Elke dag liters melk koken

Vodka uit wei van de melk

Samen met de buurman paarden binnenhalen

Toevallige ontmoeting met een recreërende familie

90 jaar en nog zeer vitaal

Home stay in Иркутский

Vier vingers steekt Natalia omhoog als we met de taxi op de binnenplaats van het huizenblok arriveren. We tillen onze bagage de afgebrokkelde betonnen trappen omhoog. Op elke verdieping hangt een grote verwarmingsbuis. 's Winters zal het wel stevig vriezen in het trapportaal. Op de bovenste verdieping laat Natalia zien hoe we het zware slot met de grote sleutel moeten omdraaien. Onze kamer kijkt uit op de binnenplaats. De foto's op de muur vertellen over het leven van Natalia. Trots staat ze naast haar man, omringd door haar drie zonen. Vervlogen tijden in zwart-wit. Haar kinderen zijn al lang uitgevlogen en hebben zelf kinderen. Links van de spiegel de portretten van haar kleinkinderen. In kleur.

Een Duits stel heeft de tweede slaapkamer, aan de voorkant met uitzicht op de Leninstraat. Zelf slaapt Natalia op de bank als beide kamers geboekt zijn. Ongetwijfeld een aardige aanvulling op haar pensioentje. Maar dat ze ook veel plezier beleeft aan het verhuren van haar kamers aan toeristen, is waarschijnlijk veel belangrijker voor haar. Met de paar woorden Engels kan ze ook goed uit de voeten. 

Vanaf de ontbijttafel uitzicht op de Leninstraat

Vanochtend was Natalia al vroeg in de weer. De tafel in de huiskamer gedekt met 4 bordjes met een omelet en een gebraden worst daar bovenop. Ze had ook een ruime hoeveelheid pancakes gebakken. Aan het eind van het ontbijt liet ze een handgeschreven briefje in het Russisch zien met daarop de verwachte temperaturen voor vandaag: 22 graden om 16 uur en nog 18 graden om 22 uur. Geen regen. Het klopte precies en het was een heerlijke zonnige dag in Irkoetsk. 

60 uur in een treincoupé van 2mx2m

  

Russisch dorpje

De toiletdeur in de trein is op slot. Nu niet bezet door een van de andere 40 medepassagiers van onze wagon, maar op slot gedraaid door de provodnitsa (treinassistent). Over 10 minuten rijden we het station Mariinsk binnen. De toiletten lozen direct op het rail. Wel zo netjes om dat dan niet op de stations te doen. Geen ramp als je hoge nood hebt, want op het station betaal je bij de toiletdame 18 roebel (25 cent) voor een schoon toilet. In Mariinsk stoppen we een half uur, dus alle tijd. Er zijn zo'n 5 langere stops per dag, in Novosibirsk zelfs een uur lang. 

Bij de officiële kiosken kun je alles kopen wat je tijdens de reis nodig hebt, tot verpakte bolletjes ijsje aan toe. Er is ook veel 'illegale' verkoop. Een oud dametje had bekertjes frambozen in haar tasje. Toen ik naar de prijs vroeg (sto = 100 (roebel)), ging de tas snel dicht. “Militia”, zei een medepassagier die ook belangstelling had voor het fruit. Toen de politie zich even omdraaide kon de verkoop alsnog plaatsvinden. 

Provodnitsa

Een andere oude vrouw bood aardappelen en uien aan. Ik had geen interesse. Ze opende haar handtasje, waar een blikje bier in zat. Eveneens sto roebel. De helft van de prijs in de restauratiewagen. Ik kocht het half liter blikje lauwe bier. Ook de provodnitsa runt in de trein een winkeltje met koffie/thee, frisdrank, water, zakjes chips en chocolade. 
Elke wagon heeft verder een indrukwekkende boiler waar je kokend heet water uit kunt tappen voor de oploskoffie, thee of gedroogde soepen. Geen probleem dus om te overleven tijdens de rit. 

Boiler

Op gezette tijden dweilt de provodnitsa de gang, veegt ze de coupés, klopt het matje uit en sopt de wanden af met een lapje. Na drie nachten in de trein, 3400 km vanaf Jekaterinenburg, is het toch ook weer fijn om het 'kedeng-kedeng' even achter ons te laten. Helemaal fris ruikt onze coupé niet meer. We stappen uit in Irkutsk. 

Irkutsk treinstation

In Jekaterinenburg bezochten we het Boris Jeltsin-museum, die in die regio geboren is en daar werkte voordat hij president van Rusland werd. Het beeld dat ik over hem had (een dronken man naast Clinton), is grondig bijgesteld. Dat hij in 1991 tijdens de augustusstaatsgreep op het Rode Plein op de tank ging staan en twee jaar later een tweede staatsgreep overleefde, is in Nederland ongetwijfeld uitgebreid in het nieuws geweest. Wij hebben deze berichten in Zambia en Ghana vast via de Wereldomroep op het transistorradiootje vernomen, maar het is niet blijven hangen. Beelden zeggen zoveel meer. Jeltsin: een eigenzinnige, visionaire man, die ervoor zorgde dat de USSR en de communistische partij werden ontbonden, en grondlegger van het huidige moderne Rusland. 

Het museum gaf ook mooi aandacht aan de enorme economische crisis waar Rusland lang in verkeerde. Volgens onze gids in Moskou zijn de gevolgen van de sancties, na de annexatie van de Krim, nu ook merkbaar. De roebel is nog maar de helft waard ten opzichte van de dollar. Het land is wel veel meer zelfonderhoudend geworden, alhoewel Heineken en Amstel het hier nog steeds goed doen.

We zijn nu in Listvyanka, 70 km van Irkutsk, aan het Baikalmeer. Het meer is 700 km (!) lang en 20 km breed is. Nu heeft het de sfeer van de Mediterrane Kust - het is hier 25 graden -, maar ‘s winters vriest het 30 graden. Auto’s rijden dan naar de overkant over een 1,5 meter dikke ijslaag. Schaatsen verzekerd. Ik zou dat wel eens mee willen maken. KLM/Aeroflot vliegt je in februari voor 600 euro heen en terug. Misschien nog een keer terugkomen als het Siberisch koud is.

Rusland en patriottisme

Patriskanya Metrostation

Oude mensen, vrouwen en kinderen wilden in 1944 ook een bijdrage leveren aan de grote patriottische oorlog, zoals de tweede wereldoorlog hier wordt genoemd. Zij bouwden het Partizanskaya station, aan de noordoost kant van Moskou. Oorlogswapentuig en soldaten konden zo gemakkelijker naar het front worden vervoerd. Nu is het metrostation onze opstap naar het centrum van Moskou. In een kwartiertje sta je op het Rode Plein. Ik was hier 14 jaar geleden ook. Toen hing er nog spanning in de lucht. Nu niet meer. 's Avonds wandelen we relaxed langs de straatartiesten op de Ulitsa Arbat en drinken nog wat in een café met verschillende soorten tapbier en livemuziek van een singer-songwriter. Ook Leffe en Hoegaarden zijn verkrijgbaar maar daarvoor zijn we niet in Rusland. Moskou is het begin van onze Trans-Siberië/Mongolië reis met als eindbestemming Beijing. 

Metrostation Majakovskaja

Aan cultuur en geschiedenis geen gebrek in Rusland. Het Tretjakov Staatsmuseum hangt vol met prachtige schilderijen van Russische kunstenaars. 

Portret in Tretjakov Museum

Barre winters

Kremlin is natuurlijk een 'must' met de orthodoxe kathedralen versierd met gouden daken. Hier liggen de vorsten begraven, die tussen 1300 en 1600 het land regeerden. Vervolgens kwam de Romanov-dynastie met rond 1700 keizer/tsaar Peter de Grote, Alexander I, II en III, en als laatste Nicolaas II. St. Petersburg werd de hoofdstad. In 1917 namen de bolsjewieken de macht over, Lenin werd de eerste proletarische leider. Tsaar Nicolaas II en  zijn gezin werd verbannend en een jaar later in Jekaterinenburg vermoord. 

Een van de kathedralen in het Kremlin met goudversierde koepels

In de rij voor het Lenin Mausouleum

Lenin overleed in januari 1924 op 53-jarige leeftijd aan een hersenbloeding. De natie was in rouw en wekenlang liep het volk langs zijn opgebaarde lichaam. Het was steenkoud. Stalin besloot om Vladimir Iljitsj te blijven eren met een mausoleum, waar het gebalsemde lichaam nog steeds te zien is. Bijna 100 jaar later staan wij in de rij en lopen onder streng toeziend oog van de wachten langs de glazen kamer. Verrassend om de man te zien - niet in levende lijve, maar wel het lijf. Heel herkenbaar! Als ik in de koele ondergrondse ruimte te lang sta te kijken, tikt de wacht op m'n schouder en sommeert me door te lopen. Wat ik dan ook maar doe.  

Kremlin muur

Voor het Lenin Mausoleum

Zijn opvolger Stalin voerde een schrikbewind, waarbij 6 miljoen mensen de dood vonden in de goelags (strafkampen). Evenveel doden als in de tweede wereldoorlog. Zijn beeltenis werd al een jaar na zijn dood van veel gebouwen verwijderd, vertelt onze gids. Wel zijn de 'seven sisters' nog aanwezig. 7 kolossale stalinistische wolkenkrabbers, één daarvan is nu een peperduur hotel.

Mozaiek plafond van een metrostation. Stalin stond vroeger naast Lenin!

Een van Stalin's 7 sisters

Er is nog veel meer te zien, maar onze tijd zit erop. De treinreis begint. Gelukkig (nog) geen WiFi in de trein. We hebben ook de andere twee plaatsen opgekocht en de coupé voor onszelf. Om de paar uur maakt de trein een lange stop. Water in de trein wordt efficiënt bijgevuld uit ondergrondse tanks. Passagiers kunnen wat voorraad kopen bij de venters. Aardappelen, knoflook of augurken. Ik koop een bekertje bessen. Straffe rokers kunnen opgelucht een sigaretje roken. 

Verkopers bij de trein

In de trein wordt op gezette tijden de gang gedweild door de provodnitsa; op elke gang is zo'n treinassistent aanwezig. Na 1,5 dag reizen, 1800 km naar het oosten, met 2 uur tijdsverschil met Moskou, zijn we nu in Jekaterinenburg, ook wel de poort tot Siberië genoemd. Het is al donker als een taxichauffeur ons door de stromende regen naar het hotel rijdt. Morgenavond stappen we weer op voor het volgende traject.