12. Geboorte van Douwe Mubanga

Dat was een snelle berichtgeving van de geboorte van Douwe via de laatste rondzendbrief. Die brief is op de dag van Douwe's geboorte bij Roelof en Marga aangekomen. Zij hebben het weekend hard gewerkt om het jullie zo snel te laten weten.

De geboortekaartjes zijn vorige week met de Zambiaanse post gegaan. De vraag is of jullie die inmiddels al hebben want de postbodes op het hoofdpostkantoor zijn in staking, dus gaat alles wat·trager. Vanuit Nederland begint nu de post binnen te stromen. We willen jullie hartelijk danken voor alle brieven, kaarten en pakjes voor Douwe. Natuurlijk is het jammer dat jullie niet op kraambezoek kunnen komen om Douwe te zien. Daarom maakt het voor ons al die belangstelling via jullie brieven veel goed.

Ik had jullie het vervolg al beloofd en moet dat maar snel schrijven voor we weer een maand verder zijn.

Ik schreef jullie 5 september en was toen 37 weken zwanger. Op 10 september ben ik gestopt met werken en zou eens lekker van m'n vrije dagen gaan genieten. Eerst maar eens wat puin ruimen in huis. Alles weer eens keurig op stapeltjes leggen. Op woensdag nog tegels in de babykamer gelegd. Donderdag 13 september 's morgens met Brendah de keukenkastjes uitgeruimd en gesopt. Ik haakte op een gegeven moment af omdat ik rugpijn kreeg. Vermoedelijk van de bezigheden in de keuken. Ik dacht nog "even wat rustiger aandoen". 's Middags zou Kathleen komen om wat ademhalingsoefeningen met me te doen. Ze is een echte Amerikaanse, zoals ik je al eerder schreef. Het leek haar makkelijk aan deze oefeningen aan te duiden met een level. Level I: het weg zuchten van de weeën. Level II: het weg zuchten van de meer hevige weeën (eind ontsluiting) en level III het zogenaamde 'kaarsjes uitblazen'. Zodat ze bij de bevalling alleen maar het levelnummer hoeft te noemen en ik dan weet wat ik moet doen (Amerikaanse efficiëntie).

We aten 13 september bietjes

Die middag stelde ze voor alleen level I te oefenen. Vrijdag level II en zaterdag level III. Ik vroeg haar of dat wel zo handig was want stel dat ik morgen nou ging bevallen. Niet dat ik het gevoel had dat het zou komen, maar die rugpijn gaf me toch het gevoel dat er wat stond te beginnen. Ze vroeg me direkt "hoezo heb je al tekenen". "Nou nee niet echt, alleen maar rugpijn". Toen vroeg ze of ik al schoonmaakwoede had gehad. Nou dat had ik wel, maar ik kan in geen enkel medisch boek terugvinden dat dat een teken van het begin van een bevalling is. Misschien zijn er ervaringsdeskundigen die zulke symptomen ook hebben gehad. Sr. Kathleen wilde meteen inspecteren hoever ik was, maar dat vond ik voorbarig. Goed we deden dus twee levels en ze stond erop 's avonds nog even terug te komen om te zien wat ik 'ging doen'. Ik had tot dan toe nog geen weeën. 's Avonds om half 7 braken de vliezen en begonnen ook de weeën. Gerard was 'on call' en ging snel even een ronde in het ziekenhuis doen voordat Kathleen mij ging onderzoeken. Hij vertelde dat hij nog even een bevalling had gedaan en toen hij weer terug was. Om 20.00 uur toucheerde Kathleen: ik had al 7 cm ontsluiting. Om 21.00 uur werd ik met de auto naar het ziekenhuis gebracht. 

De weeën zijn begonnen

Op het verlosbed op Ward 6, met Annie Lambwe

Omdat ik op de MCH-clinic (moeder en kindzorg) werk en ook werk op de klinieken voor zwangeren (Ante-natal clinic) ken ik dus veel zwangere vrouwen en zij mij. Het werd een groot onthaal toen ik met Gerard de afdeling opliep; een groot applaus en gejoel en het gonsde in het Bemba 'Florence is gekomen' (“Florence massa”). Toen het verlosbed op, het leek allemaal zo vertrouwd , maar gelijk zo onwerkelijk. Het gaat gebeuren, maar wat gaat er nou gebeuren? Je hebt al zo vaak bevallingen gezien en je hebt je er zelf ook op voorbereid, maar nu is het echt dan zover met je. Om 22.00 uur had ik volledige ontsluiting en kon ik gaan persen. Jammer genoeg had ik geen sterke persweeën en wist ik beslist niet waar ik nou op moest persen. Na een uurtje vorderde het en na 1 uur en 20 minuten persen werd Douwe geboren om 23.17 uur. Wat een wonder zo'n kindje met alles erop en eraan en zo groot 3840 gram en 56 cm lang. Niet een echte dikkerd, maar vooral een groot kind. 

paus-chitenge

Het verhaal met de paus-chitenge gaat nog verder. Na de bevalling moest ik nog gehecht worden. Het was nogal een bloederig geheel geworden en de lakens moesten onder mij weg. Waar kan ik nu zo snel op gaan liggen. Aan linnen is namelijk een tekort in ons ziekenhuis. Sr. Kathleen kwam op het idee de chitenge te gebruiken. Die had z'n dienst nu gedaan. Ik lifte m'n billen en de paus werd onder me geschoven. Ik maakte nog een geintje, maar bracht dat serieus naar Kathleen: of ik niet precies op het gezicht van de paus lag te bloeden. Zij ging daar nogal serieus op in en ik moest weer omhoog. Geruststellend kon ze me meedelen dat ik op de duifjes lag, dus het was oké. Ik heb het zo gelaten, maar inwendig moest ik wel lachen om haar reactie. 

Terwijl ik gehecht werd ging Gerard Douwe showen op de kraamafdeling. Ik hoorde het geklap en gejoel. Dat gebeurde nogmaals toen ik om 1.00 uur van de afdeling af ging terug naar huis, waar we met de andere Nederlanders en de Ierse verpleegkundigen beschuit met muisjes hebben gegeten. Bijzonder toch zo'n klein feestje midden in de nacht. Toen ze weg waren hebben we de ziekenhuistelefoon omgezet naar ons huis en met Nederland gebeld. We hadden alles mee, want de telefoon deed het weer sinds twee dagen. De lijn was nog nooit zo goed geweest en dan te bedenken dat de volgende dag de telefoon weer twee weken niet werkte. Hij doet het ook meer niet dan wel. Het was bijzonder om het zo snel aan onze moeders te vertellen. Uit de reakties te merken waren zij er ook blij mee en maakte het tijdstip niets uit. Slapen kwam er niet echt van, met Douwe de rest van de nacht tussen ons in.

Vanaf de volgende morgen begon de drukte. Iedereen van het ziekenhuis wilde Douwe komen bewonderen. Hedie, de vrouw van René de laboratorium technieker, heeft bij me gekraamd. Ik moet je zeggen dat was heerlijk en heel gezellig. En zij zorgde er ook voor dat wij wel aan onze rust toe kwamen. Op zaterdag kwamen zo'n 15 vrouwen en de village-headman van Malama, het dorp tegenover Chilonga, om voor ons te dansen en te zingen en ons te vertellen dat we nu volwassen zijn ('grown-ups'). We kregen nsima en relish aangeboden, zoals nog vaak die week. Het is de gewoonte dat als mensen je feliciteren dat ze voedsel meebrengen, vaak al helemaal voor je klaargemaakt. Gelukkig hebben ze dat niet allemaal gedaan, want ik kon na een paar dagen geen nshima meer zien.

Zoals jullie op het kaartje hebben gezien heeft Douwe ook een Bemba naam: Mubanga. Gegeven door Brendah die bij ons in huis werkt. Ze had er maar 5 tellen voor nodig om hem die naam te geven. Later bleek dat het haar eigen Bemba naam ook Mubanga is. Mubanga is de naam van een boom en staat voor groot en sterk. Nou groot is Douwe met z'n inmiddels ruim 58 cm en sterk ook, want hij trekt zich al op tot staan als je hem zo aan z'n handjes omhoog laat komen en staat dan echt stevig op z'n dunne pootjes (niet echt hoor).

Het is inmiddels 23 oktober. Douwe is bijna 6 weken, de tijd vliegt. Alles gaat prima met ons. We zijn al aardig aan elkaar gewend. Douwe begint al lekker terug te utteren als je tegen hem praat. Gerard is al helemaal doorgewinterd in het luier-verschonen. Moet je na gaan dat hij dat nu pas voor het eerst heeft gedaan in z'n leven. Ik ben weer helemaal hersteld en begin ook te wennen aan het chronisch slaaptekort.

Douwe is veel wakker, maar huilt weinig, ligt meestal tevreden om zich heen te kijken en wil op z'n tijd wat aandacht. Ik zal proberen in de rustige uurtjes weer eens persoonlijk naar jullie te schrijven en te reageren op jullie leuke brieven.

11. A tire passed by

Het is alweer een tijd geleden dat we een rondzendbrief stuurden. Daarom gelijk maar twee. De reden dat het zolang duurde was natuurlijk weer de werkomstandigheden in het ziekenhuis. De meeste tijd zijn we met twee dokters, doordat iemand naar een vergadering, seminar of op vakantie is. Deze week bijvoorbeeld is Doreen naar Lusaka voor zo’n seminar en volgende week gaat Djurre voor 6 weken naar Nederland. Het ziet er dus naar uit, dat er in de toekomst niet veel verandering in komt. Om een rondzendbrief vol te schrijven, zal ik dan ook terug moeten vallen op het ziekenhuis. Gelukkig is er altijd voldoende te beleven en zou je zo een boek vol kunnen schrijven....

Een paar weken geleden had ik het weekend dienst en was het 't weekend van de 'assaults' (Engels voor mishandeling). Natuurlijk zien we altijd wel gevallen van assault, maar dit weekend was het echt raak. Er blijkt bovendien een soort regel te zijn dat nooit iets alleen komt, maar meestal twee of drie achter elkaar.

Er was die week al iemand opgenomen, die door een bijl in z’n schouderblad geraakt was (gebijld). Het schouderblad was doormidden en z'n long ingeklapt. De schoonmaker in de kliniek Mpepo, hier meer dan 100 km vandaan, had de wond netjes dichtgenaaid. Voor dit soort mishandelingen zijn in het Zambiaans-Engels (to axe) en in het Bemba (ukukoma) speciale werkwoorden bedacht.

Geen assault case, maar wel een lelijke snijwond in de neus.

Op vrijdagmiddag werd een man binnengebracht, die met een pounding stick (een stamper voor maïs) in elkaar geslagen was. Z’n onderbeen was gebroken en lag open, evenals een onderarm. Verder was hij ook tegen z'n borst geslagen en was een rij ribben kapot. De long was ook beschadigd/gekneusd. Als snel werd duidelijk wat er gebeurd was. Een dag eerder was een meisje van 16 jaar in het ziekenhuis doodgegaan. Ze was twee dagen daarvoor binnengekomen, bewusteloos. Ze was thuis bevallen en bij de bevalling was het kind doodgegaan. De moederkoek was blijven zitten en ze ging naar een traditional healer voor de behandeling. Die gaf haar bepaalde kruiden die de baarmoeder doen samentrekken. Waarschijnlijk waren deze medicijnen te giftig waardoor ze buiten bewustzijn raakte en uiteindelijk overleed. Onze patiënt bleek de traditional healer te zijn, en had de boze familie over zich heen gekregen. 's Middags heb ik geprobeerd de botstukken tegen elkaar te zetten. De volgende dag bezweek hij aan z'n (long) verwondingen.

Dezelfde avond werd ik bij een nieuwe patiënt geroepen die ook 'assaulted.' was. Ze was een vrouw van 50 jaar, die bewusteloos werd binnengebracht. De vorige avond was ze geraakt. Eerst werd gezegd door haar man, vervolgens door een familielid en tenslotte vertelde men dat het iemand van de 'extended familiy', dus een ver familielid, die haar geslagen had. Een helft van het lichaam was verlamd en haar pols was heel traag, een teken van een bloeding tussen de hersenen en de hersenpan. Nou moet je dat meteen opereren en dit bestond al meer dan 24 uur. De operatie ('burr hole') ken ik alleen maar uit de boeken. We hebben toch maar geprobeerd een ontlastingsgat in de schedel te maken, om de druk van de hersenen af te halen. Eerst nog even snel een paar boeken doorkijken om vervolgens midden in de nacht deze operatie te doen. Het ging allemaal maar moeizaam. Een raar idee om ze tegen de hersenen aan te kijken. Ook het 'gereedschap', een botte handboor, was niet helemaal geschikt voor zo'n operatie. Helaas was het allemaal te laat. Ze is nu na 4 weken nog steeds in coma en zal daar ook wel niet meer uitkomen.

De volgende avond kwam het derde assault geval binnen. Een jongen was door z'n oom, die niet helemaal goed was, met een bijl in z’n nek geslagen. Er zat een diepe gapende wond. Alleen een spier was doormidden. De grote halsslagader, aders en zenuwen waren wonderlijk genoeg intact. Hij heeft ontzettend veel geluk gehad. De paar kleine 'assault-cases' van de zondag herinner ik me niet meer, maar in totaal waren het er geloof ik zes over het hele weekend.

Ook geen assault, maar een pleural tap (vocht achter de longvliezen)

Soms komen hier ook witten/blanken, of in het. Bemba 'musungu' (meervoud basungu), naar het ziekenhuis voor behandeling. Vorig jaar kwam een gillende Italiaan binnen, die van een vrachtwagen gesprongen was. Hij gilde het hele ziekenhuis bij elkaar. Sprak bijna geen Engels. Hij had een breuk van z'n enkel en ging terug naar Italië. Een paar maanden later stond hij weer voor de deur met 4 liter vino rosso en bianca.

Vanmorgen kwam weer een musungu binnen na een ongeluk. Ditmaal een Engelsman die in de North Luangwa Valley werkte. Hij organiseert 'walking safari's'. Hij was geraakt door een ketting die los sprong, toen ze probeerden hun vastgeraakte auto los te krijgen. De ketting raakte hem in het gezicht. Met een vliegtuigje werd hij naar Mpika gebracht en vervolgens naar Chilonga. Hij had een grote tulband om z'n hoofd, had een soort groen padvinderskostuum aan (korte broek met wandelschoenen) en een mes om z'n middel. Hij was een beetje groggy. De wonden vielen mee; een blauw oog en twee hoofdwondjes die gehecht moesten worden. Hij nodigde ons uit om eens op z'n camp te komen in de Valley. We willen dit ook zeker doen. De North Luangwa Valley is een natuurpark, dat nog niet echt open is voor toeristen zoals de South Luangwa Valley. Er zijn bijna geen berijdbare wegen en er wonen ook geen mensen. Een mes heb je denk ik wel nodig, om je een weg te banen of wilde beesten van je af te houden. Wordt vervolgd, hoop ik....

Een ander verhaal dat me lang bezig houdt is het volgende. Een paar weken geleden liep ik 's avonds een ronde door het ziekenhuis en werd ik bij een vrouw, Rhoda, geroepen die buikpijn had. Ze was 38 weken zwanger en had al weken diarree. Dit is vaak één van de eerste verschijnselen van AIDS. Ze was die week 'gecounselled', verteld dat we aan deze ziekte dachten en dat we een bloedtest wilden doen. De verpleegkundige vertelde me dit en zei dat ze waarschijnlijk een beetje depressief was. Bij onderzoek vond ik dat ze heftige pijn in de rechter onderbuik had. Ik dacht aan een blinde darmontsteking in de zwangerschap, dus maar in de nacht geopereerd. Het was lastig om een blinde darm eruit te halen, als er ook een zwangere baarmoeder naast ligt, maar het lukte. De blinde darm was goed ontstoken. 

De volgende ochtend toen ik haar weer zag, zei ze "Dokter, ik heb weeën". Dit is heel goed mogelijk na een blindedarmontsteking en een operatie. "Maar snel naar de verloskamers", zei ik en ze werd op de brancard daar naartoe gebracht. In de verloskamer begon ze te persen en beviel van een jongetje op de brancard. De verloskundige die de bevalling deed, zei dat er waarschijnlijk nog een kind was. Een paar minuten later beviel ze van het tweede kind, maar deze redde het niet. Het was ook maar 1400 gram. Het eerste kind woog 1800 gram.

Van Hemel couveuse (Nederlandse uitvinding) voor premature kinderen

Een paar dagen later kregen we de uitslag van de H.I.V.-test: positief. De wond genas wonderlijk genoeg heel goed, geen wondinfectie of iets dergelijks. Wel had ze steeds maar diarree en begon er steeds magerder uit te zien. Na 10 dagen was de wond geheeld en de hechtingen gingen eruit. Nog steeds prima. Een paar dagen later kwam ik op haar zaaltje en rook al dat het er erg stonk. Ik dacht eerst dat het de diarree was, maar de wond was opengegaan en de groene pus stroomde eruit. Waarschijnlijk door de verminderde afweer door de H.I.V. infectie. We hebben haar moeder en haar zus over de ziekte verteld; ze was zelf te ziek om het aan haar te vertellen.

Gisteren werd ik opgezocht door een man, Francis, die een tijd haar vriend was. Hij was bij haar weggegaan toen ze net zwanger was. De familie schakelde de politie in en kwam met 6 politie-agenten bij hem. De politie wilde hem arresteren, de familie hem molesteren en z'n huis in de fik steken. Sociaal werk hoort hier ook bij, dus heb ik met de moeder van Rhoda gepraat. Ze was erg boos op Francis, omdat hij Rhoda in de steek had gelaten. Ze hadden elkaar ruim een jaar geleden leren kennen. Francis was getrouwd en kwam uit Kitwe (Copperbelt). Hij was bij Rhoda en haar moeder ingetrokken en de moeder was weggegaan naar Mbala en had het huis aan hen gegeven. Toen Francis in Mpika een baan kreeg, liet hij Rhoda in de steek en kwam z'n eerste vrouw weer bij hem wonen. Ook toen ze ziek werd, heeft hij haar nooit meer opgezocht. De grootmoeder wilde dat hij z'n verantwoordelijkheid als vader neemt. Ze zegt dat ze zelf oud is en hoge bloeddruk heeft.

Inmiddels gaat het verhaal verder en weet ik niet of ik het gehele verloop nog kan beschrijven. Het is een dag later en Rhoda is nog steeds erg ziek, waarschijnlijk zal ze binnenkort doodgaan. Vanochtend belde Francis op. Hij had z'n ouders van de situatie op de hoogte gesteld en verwacht z'n moeder. 's Middags zag ik Francis en heb het verhaal van de grootmoeder voorgelegd. Hij was bereid om met de grootmoeder te praten en eventueel Rhoda te zien. Dat moet dan morgen gaan gebeuren. 
Overmorgen 8 september gaat deze brief weg. Ik laat nog wat ruimte voor het vervolg over. Het is 7 september en vandaag dus geen Francis meer gezien, waarschijnlijk het meest gehoorde excuus 'due to transport' (geen vervoer). Dit doet me ineens aan de mensen denken die twee weken geleden binnengebracht werden, na een auto-ongeluk. Toen ik een paar dagen later aan de chauffeur vroeg, hoe het gebeurd was, zei hij "a tire passed by", een wel heel mooie beschrijving van een wiel wat er afvliegt.

Iets meer dan een wiel dat van de auto afvliegt.

Zo dat was weer genoeg uit het ziekenhuis. Ik hoop de komende weken het wat rustiger aan te kunnen doen. Het begint nu allemaal dichterbij te komen. Ik verwacht dat Florence over twee weken, dus 19 september bevalt. Nou heb ik er wel vaker naast gezeten met voorspellingen, maar wie weet hoe het deze keer gaat.

10. Met 50 kg overgewicht terug van verlof

Zo dat is een tijd geleden, hè? Maar goed, jullie hebben net de vakantie achter de rug en waarschijnlijk nog niet echt een rondzendbrief van ons gemist. Het is al weer drie maanden geleden dat we uit Nederland vertrokken, de tijd is omgevlogen. Hoewel ons verlof erg vermoeiend is geweest, hebben we het toch erg leuk gevonden dat we jullie weer gezien hebben. Zo kunnen we er weer een poosje tegen aan.

Meteen toen we van het vliegveld kwamen, voelden we ons weer vertrouwd in Zambia. Bepakt en bezakt liepen we met ons ruim 50 kg overgewicht de douane door. Zonder problemen. Met de 100 kg bagage kwamen we al snel een taxidriver tegen die ons welwillend hielp. Zo stapten we vijf minuten later in een van de zo vertrouwde gammele taxi's van Lusaka. De chauffeur begon te klagen over de verslechterde situatie in Zambia. Na nog geen km rijden stopte de taxi voor een collega taxichauffeur die panne bleek te hebben. De Brit in die taxi schoof bij ons in. Zo zie je: binnen korte tijd weet je zeker, dat je weer in Zambia bent.

Bij een baobab in Lochinvar

Voordat we naar Chilonga teruggingen brachten we eerst nog een paar dagen in een park van het wereldnatuurfonds door, waar vooral veel vogels te zien zijn, maar ook apen, nijlpaarden, buffels, etc. We hebben daar heerlijk uitgerust. Terug in Cbilonga zaten we meteen weer in de drukte, geen enkel probleem. Het kostte ons geen moeite om weer terug te zijn.

Er kan een hoop gebeuren in drie maanden tijd. Ongetwijfeld hebben jullie ook het nieuws gehoord over de onlusten in Zambia eind juni/begin juli. In Chilonga merken we er weinig van. Wel werd de coup uitbundig gevierd en bleek de teleurstelling toen deze dus niet bevestigd kon worden. De rust lijkt teruggekeerd, maar het gevoel dat er iets broeit, blijft wel. De prijzen zijn schrikbarend gestegen met name van het maïsmeel, het basisvoedsel voor de Zambianen. Het is dan ook onmogelijk voor te stellen hoe de meeste mensen van zo’n laag salaris dit dure meel kunnen kopen.

Het ene probleem is nog nauwelijks over of een volgend kondigt zich aan. De hele wereld houdt de ogen gericht op het Midden-Oosten. Deze crisis heeft ook direkte gevolgen voor Zambia die volledig afhankelijk is van de olie uit Koeweit. De gevolgen zijn nu al te merken: raffinaderijen worden gesloten, benzine is vooral in de grote steden al een groot probleem. En dat houdt in dat binnenkort transport van verschillende produkten ook een groot probleem gaat worden. Een land als Zambia kan dan echt lam komen te liggen en hoe lang duurt het herstel?

"Straathandel": Het kost toch bijna niks, dus dan maar de hele mand en zijn de mensen los.

Ondertussen gaan wij ons wat meer bezig houden met ons persoonlijk leven. Nog een paar weekjes met z'n tweeën en dan zal de grote verandering komen. We kijken er steeds meer naar uit. De hele zwangerschap is eigenlijk geruisloos verlopen zonder klachten, nauwelijks last van de dikke buik. Ook zelfs nu niet, nu het toch tegen het einde loopt. Met 38 weken stop ik met werken om toch wat uitgerust aan de volgende periode te beginnen. Het doorwerken is me niet tegen gevallen, je doet het wel wat rustiger aan, maar dat ging prima. Toch kijk ik er nu wel naar uit om volgende week vrij te zijn.

Hoewel wij vrij nuchter tegenover de bevalling staan is de verloskundige Sister Kathleen, een Amerikaanse non, des te meer opgewonden. Al maanden is ze zich aan het voorbereiden. Alle benodigdheden die je tijdens een bevalling gebruikt zijn inmiddels al drie keer gesteriliseerd, telkens komt ze weer met het een of ander naar me toe om maar op alles voorbereid te zijn. Ik kan jullie verzekeren dat het een gezegende bevalling gaat worden want het steriele pakket is verpakt in een oversteriele paus-chitenge, een draagdoek met afbeeldingen van de paus erop. Nou ik wil wedden dat er maar weinig kinderen in Nederland zo geboren zijn. Ik zal jullie een volgende brief wel schrijven hoe een en ander verlopen is.

Het zwanger zijn in Zambia brengt je wel in een bijzondere positie. Hoewel ik nooit het gevoel had niet geaccepteerd te zijn, komen nu ineens allerlei verhalen op je af. De Zambiaanse vrouwen vertellen me graag hun ervaringen over zwangerschap en bevalling en willen me vooral vertellen wat ik wel en niet moet doen tijdens de zwangerschap. Het wegduwen van een voetje wat ongemakkelijk tegen je ribbenboog aandrukt en niet prettig aanvoelt is uit den boze. Het kind moet de vrijheid hebben om zich te bewegen zoals het wil, pas als het geboren is ben jij degene die het richting mag geven.

Chalabesa: informatie in een hut over wat goed en slecht is in de zwangerschap

Eindeloos zijn ook altijd de gesprekken over de rol van de vader. Het feit dat hier nooit een man bij de bevalling is, omdat dat een slechte uitwerking op de vrouw kan hebben tijdens de bevalling. Gerard zal er natuurlijk wel bij zijn. Ze vragen zich af of ik niet bang ben dat ik me niet zou kunnen beheersen en tegen hem uit zou kunnen vallen (verlies van respect voor de man). Ja, als dat zo is, zal hij dat maar moeten slikken, dat hoort er toch ook bij. Nou, ik verzeker je, men vindt dat Gerard bij mij veel te lijden heeft. Ook dat hij straks mee doet in de opvoeding is onbegrijpelijk en dat hij kookt en in het huishouden meewerkt, is ook al zoiets. Ik leg hen uit dat dat niets met mij te maken heeft, maar dat je dat samen zo wilt. De wat jongere mensen zien dat wel zitten en vragen dan weer hoe ik dat aangepakt heb. Weer uitleggen dat het een kwestie van samenwerken is.

Gelijkheid! Dan ook maar even mijn bloeddruk meten. 

Er wordt ook veel gespeculeerd over of het een jongetje of een meisje wordt. Veel eieren eten geeft een jongetje met weinig haar. Als je als zwangere een klein kind op je schoot hebt met het gezicht naar je toe en het lacht naar je en wil met je spelen dan is het kind dat je krijgt van de andere sexe als het kind op je schoot. Bij mij is beide gebeurd dus ik kan nog geen voorspelling doen. Wel eet ik veel eieren, maar ook veel zoetige dingen en dat wijst weer op een meisje. Maar ik maak met niet op en draag veel lange broeken, dat zou weer op een jongen duiden. Nou weten jullie het al? Misschien tegen de tijd datje deze brief krijgt wel.

Wij gaan zo zwemmen en genieten van een van onze laatste vrije middagen met z'n tweeën.

Naschrift.
Op donderdagavond 13 september was het dan zover. Gerard en Florence werden verblijd met de geboorte van een zoon. Hij heet Douwe en woog 7 pond en 300 gram bij zijn geboorte.

9. Het leven is hier vaak een film

Nog even vlak voor ons vertrek een brief uit Zambia. De tijd vliegt voorbij en de laatste weken zullen ook wel zo om zijn. 1 mei vliegen we 's avonds uit Lusaka.

Het is vandaag zaterdagmorgen, met Nederlandse zomerse temperaturen, dus niet te heet. Als ik nu al aan onze vakantie in Nederland denk, heb ik allerlei gemengde gevoelens. Het lijkt me heerlijk om iedereen weer terug te zien en bij te kletsen. Het lijkt me ook heerlijk om eens lekker uit eten te gaan en eens niet te denken aan de schaarste die hier, ook in ons huis, vaak is. Ik hoop ook eens lekker te kunnen uitrusten. Het werken hier is erg vermoeiend en houdt nooit op. Maar het lijkt me ook vreselijk druk in Nederland.  Ik zie nu al tegen het lawaai, de overvolle winkels en de drukke straten op. We zullen ons zo nu en dan wel even terug trekken in ons vakantiehuisje in Maarn.

"Zambia" en "Chilonga" zal ons tijdens ons verlof niet loslaten. Voordat we ook zelf op een afstand ons werk en leven zullen proberen te relativeren, eerst nog wat verhalen er midden uit.

Het leven is hier vaak een film. Zo ook gistermorgen. Een man was op z'n fiets naar het ziekenhuis gekomen, omdat z'n zwangere zus ziek thuis lag in Mufubushi. Ze braakte en kon niet naar het ziekenhuis komen. Onze ambulance wordt gebruikt voor vaccinatiecampagnes en is maar zelden beschikbaar om patiënten op te halen. Gisteren was het Goede Vrijdag. De ambulance was thuis, maar ook de chauffeurs hadden een Bank Holiday. Ik.had het niet zo druk en ben samen met deze man en een leerling midwife Judith op pad gegaan. Mufubushi is zo'n 20 km hier vandaan. Eerst over de verharde weg, daarna een dirt road en vervolgens moesten we een pad op wat niet gemaakt was voor auto's. Na een paar km kon de auto ook niet verder. De auto lieten we achter en lopend gingen we verder, naar beneden richting rivier. De man op z'n fiets voorop, daarachter Judith en ik over het smalle pad tussen 3 meter hoog gras en maïsvelden. Bij de bananenstruiken rechtsaf en verder door het hoge gras. Na 10 minuten kwamen we bij z'n huis aan. In de insaka, open hut, lag de vrouw op de grond. Ze had hoge koorts. Ze moest ondersteund worden en werd door de familie naar de auto gebracht. Ik liep nu met de zus voorop. We bekeken de maiskolven en ze vertelde dat de oogst dit jaar niet goed zal zijn. Ook de zonnebloemen waren niet goed, hoewel ze er wel mooi bij stonden. De regens zijn in maart bijna een maand uitgebleven. Nu regent het zo nu en dan weer, maar iedereen zegt dat het te laat is. In het ziekenhuis bleek dat ze malaria had. Haar temperatuur was bijna 41 °C en 's avonds is ze bevallen.

Ook begin maart heb ik een patiënt opgehaald. Een kopie van de brief die ik van de clinical officer kreeg, zit bij deze rondzendbrief. Nabwalya ligt meer dan 100 km van Chilonga in de Luangwa Valley. In de regentijd zijn de bruggen weggespoeld en kan je er niet met een auto komen. Dit is natuurlijk zo'n sterk en gemakkelijk 'tropenverhaal', maar het geeft ook wel aan hoe hard het leven hier is. Twee dagen later dan gepland kwamen ze in Ntunta en 14 maart is hij achter op de pick-up naar Chilonga gegaan. Mukuka maakt het nu gelukkig goed en ik heb z'n been kunnen behouden.

Ntunta Camp, bij de escarpment

De patiënt in de hut

"Skingraft", huidplastiek die wonderwel goed is aangeslagen

Op 12 maart hebben we ook een vervelende kant van het hier wonen meegemaakt. Nadat bij de buren en in het ziekenhuis al verschillende keren was ingebroken, stonden wij 's ochtends ook verrast naar de lege stereohoek te kijken. Ook Florence haar fluit was verdwenen. Nog dagen daarna zochten we vergeefs naar kleding, pannen, rekenmachine, etc. De wereldontvanger, ons kontakt met de buitenwereld, was ook weg.

In Nederland zullen we ons weer via TV en kranten op de hoogte stellen en nieuwe spullen kopen.

Wij maken ons op voor ons vertrek naar Nederland. De kaarten van Puk van Heel en Coen Moulijn doen ons beseffen dat we toch al weer een tijd uit Nederland weg zijn. En wat was ook al weer m'n pincodenummer?

Onderaan de brief staat altijd een Chilonga-gironummer. We hebben heel regelmatig grote en kleine giften binnengekregen. Daarvoor willen we iedereen heel hartelijk bedanken. Wat doen we ermee? We kopen essentiële medicijnen en andere middelen die hier niet verkrijgbaar zijn en apparatuur die we niet van ons ziekenhuisbudget (fl.140.000,=) kunnen betalen. Zo hebben we al verschillende lampen voor de operatiekamer gekocht en voor de verloskunde hebben we een doptone-instrument aangeschaft. Dit is een apparaat waarmee je de harttonen van een ongeboren kind kan horen. We hebben wel houten toeters, maar soms wil je zeker zijn van een trage of geen hartaktie van het kind. Tijdens ons verlof zullen we meer inkopen doen. De O.K zit te springen om verschillende instrumenten en ook onze apotheek heeft dringend een aantal medicijnen, zoals insuline nodig. En dat is hier niet te koop.

Zonder geld is dat niet mogelijk en wij zijn blij in Chilonga van jullie giften gebruik te kunnen maken. Nogmaals heel vriendelijk dank.

8. White X-mas bij 30 graden celcius

De eerste rondzendbrief in het nieuwe jaar. Het oude jaar is omgevlogen, mede door de bezoeken uit Nederland. In december waren onze moeders hier. Het is leuk om dan te kunnen delen van wat je doet, hoe je leeft en werkt, en ook te ervaren en te delen hoe het is in een andere cultuur te leven. Zulke ervaringen geven soms een hele andere indruk, dan je van te voren had voorgesteld. In december hebben we ook weer veel post uit Nederland gekregen. Nog bedankt voor de pakjes, cassettebandjes, foto's, etc. Jullie zijn nogal benieuwd hoe hier de feestdagen gevierd worden. Ik zal in deze brief daarom wat schrijven over feesten.

Etentje in het Malama restaurant

Allereerst de veel gestelde vraag of oud en nieuw hier ook op 31 december en 1 januari valt? Ja, deze valt dezelfde dag als bij jullie, wij zaten hier wel een uur eerder in het nieuwe jaar.

Hoe wordt het gevierd? Zambianen doen eigenlijk niet zoveel aan oud en nieuw. In de grote steden worden wel danspartijen georganiseerd maar gewoon in huiselijke kring gebeurt er niets. De meeste mensen in Chilonga lagen dan ook al ver voor twaalf uur te slapen. Wij hebben hier wel oud en nieuw gevierd. Gerard en ik kwamen 31 december uit Lusaka; de avond ervoor hadden we onze moeders naar het vliegveld gebracht. We hebben 's avonds bij Maire & Marie gegeten (twee Ierse verpleegkundigen) en de avond doorgebracht met wat mensen uit Mpika en van onze compound. Er waren zelfs oliebollen gebakken. Toch was het anders dan in Nederland, want daar word je door het vuurwerk er wel aan herinnert dat het nieuwe jaar eraan komt. Hier is dat anders. Ten eerste geen vuurwerk te bekennen en je zit gelukkig niet al dagen met dat geknetter aan je hoofd. Ik zeg wel geen vuurwerk, maar er is toch wel één vuurpijl afgeschoten. Kwaliteit FREJA, voor insiders. Gerard en ik hadden nog een knaller uit Lusaka meegenomen. Geen echte champagne hoor. Het was een mix van rode en witte wijn die wat bruiste en er zat zo'n knalkurk op en daar ging het om. Toen we dachten dat het twaalf uur was - niemand had z'n horloge gelijk staan - gingen we met die fles aan de gang om het nieuwe jaar in te knallen. Flink schudden, nog een beetje meehelpen. Er gebeurde niets. Afijn, toen na 5 minuten het bolletje van de kurk afbrak, hebben we de kurk er alsnog met een kurkentrekker uit moeten halen. De wijn bruiste en er kon getoost worden op het nieuwe jaar.

De volgende dag moesten we gewoon werken. Raar idee, hè? De poli was open tot 12.00 uur. Het werk in het ziekenhuis gaat natuurlijk altijd door. Er werd een weekendrooster gedraaid, wat inhoudt dat de eerste ploeg van 7.30 uur tot 13.00 uur werkt, de tweede van 13.00 tot 19.30 uur en de nachtploeg als altijd van 19.30 tot 7.30 uur.

Ergens in Malawi

Kerst wordt hier ook heel anders gevierd. Er bestaat alleen een eerste kerstdag en natuurlijk is er voor de kerkgangers een nachtmis. In het ziekenhuis werd gewerkt als op nieuwjaarsdag. Het gevoel van kersttijd is hier anders dan in Nederland. Daar word je al weken in de sfeer gebracht door de kerstmuziek uit de ingebouwde speakers van de overdekte winkelcentra en de overvolle winkels met marsepein en kerstkransjes. Alles duidt erop dat we feest gaan vieren. Ook in Lusaka probeert men zo’n sfeer te creëren, vooral in de winkels die veel door blanken worden bezocht. Daar klinkt het jingle bells en White X-mas en hangen de kerststerren en kerstverlichting voor de ramen. Er worden zelfs kunstkerstbomen en kerst-crackers verkocht. Het toppunt vond ik wel het kerstbrood dat à fl.75,= per brood werd verkocht en het rare is: het wordt nog verkocht ook! Dus geef ze eens ongelijk zoveel te vragen.

Vast in de modder tussen grenspost Zambia en grenspost Malawi

Van de dirt road gegleden

Je kunt je voorstellen dat zo'n sfeer bij een temperatuur van 30 °C niet zo goed in mijn referentiekader past bij "de donkere dagen voor kerst". Wij hebben onze kerst gevierd met onze moeders, Ria en Piety, aan het meer van Malawi. Het was een snikhete dag. 's Morgens vroeg waren Gerard en ik al naar het strand gegaan om te kijken of wij vis konden kopen. Een bootje met twee jongens kwam net aanvaren. Ze hadden maar een paar kleine visjes en duidelijk niet voor de verkoop. We gingen weer terug naar de tent om nog wat verder te slapen. Het was zes uur. Later gingen Ria en Piety naar het strand. Opeens kwam Piety bij de tent of ze wat geld kon krijgen. Ze hadden een vis gekocht. Nou dat was een kanjer van een vis. We brachten de ochtend op het strand en in het water door en bereidden 's middags het kerstdiner voor. Op een kampvuur van hout en houtskool kookten we soep, rijst en bakten we de vis. Wat kaarsjes in de grond, kerstservetten erbij en de sfeer was compleet. De Malawiaanse jongetjes die vanuit een mangoboom toekeken, moeten hebben gedacht dat we niet goed wijs waren, omdat we op klaarlichte dag in de smoorhitte met kaarsjes zaten te eten. Ons ging het om het idee dat eten bij kaarslicht bij kerst hoort.

Toch wordt ook hier wel gefeest. We hebben al heel wat afscheidsfeestjes gehad van student nurses die geslaagd waren en ziekenhuispersoneel dat afscheid nam. Deze feestjes zijn altijd heel gezellig, veel muziek en dansen. Er wordt vaak door iedereen iets gedaan, in de vorm van een lied of een dans voor degene die afscheid neemt. Twee weken geleden hadden we een afscheidsfeestje van Georgina. Zij werkte op het lab en is overgeplaatst naar de Copperbelt, waar haar ouders ook wonen. Ik hielp haar met de voorbereidingen van het feest, met name eten en drinken (vruchtenbowl) gemaakt. Eten hoort ook bij zo'n feest. Vaak krijg je van alles door elkaar: broodjes, cake, snoepjes, popcorn, stukjes kip en koolsalade. Het was een drukte 's avonds. Er was muziek, hoewel er geen elektriciteit was. De stroom is al sinds twee dagen uitgevallen. Maar met wat olielampen was er licht en op een oude accu speelde de oude platenspeler nog prima. Ook werd er voor haar gedanst en gezongen. Er is altijd veel hilariteit als wij mee dansen met de traditionele dansen. Chitenges om de billen en schudden maar. Er wordt dan gegierd en gejoeld, maar we worden vooral toe/uitgelachen. Ze vroegen of wij ook wat wilden doen. De basungu (blanken) hebben een canon het vader Jakob ingezet. De melodie was bekend, maar de woorden wilde men ook graag in het Nederlands meezingen. Dat was snel geleerd en al snel zong de hele bubs mee. Daarna nog in het Engels, in het Frans en als laatste in het Bemba. Het was een heel leuk feest. Wel jammer dat Georgina weg is. Ik kon het altijd goed met haar vinden.

Voorlopig zijn we weer uitgefeest. Deze week hebben we onze vlucht naar Nederland geboekt. We vliegen begin mei. We kijken ernaar uit weer eens in Nederland te zijn.