18. Zuid Afrika, het verbodenland

Eindelijk vakantie. Dit jaar hadden we nog maar een weekje vakantie genomen. Nu weg van alle drukte in Chilonga; het betekende een begin van het echte afscheid, half januari. Bestemming: Zuid-Afrika, het verboden land. Toen we 3 jaar geleden in Zambia aankwamen was het buiten kwestie om naar Zuid-Afrika te gaan. Nu, via de informatie die we hier krijgen, lijken er veranderingen plaats te vinden. Het ANC is toegelaten en het ANC-hoofdkantoor van Lusaka naar Johannesburg verplaatst. Wel zijn er allerlei 'onderlinge' twisten en moordpartijen, zoals we in de kranten (Times of Zambia, NRC) lezen of via de wereldradio horen. Het is toch moeilijk om daar een voorstelling van te maken als je geen beelden ziet. Alleen in Lusaka zien we soms TV. Zelf was ik daar al 4 maanden niet geweest, Florence 6 maanden niet. Begin dit jaar begon toch plotseling het idee te leven om, nu we zo dicht bij Zuid-Afrika zijn, daar heen te gaan.

Het was spannend in Zambia, omdat de verkiezingen voor de deur stonden. Spannend hoe de auto zich zou gedragen. Na bijna 3 jaar heeft de Renault allerlei vermoeidheidsverschijnselen en de afwezigheid van reserve-onderdelen laat zich nu merken. Een koplamp ligt eruit, nadat ik een hond ha aangereden. Verder slaat de motor na een paar 100 km vanzelf af. Men zegt dat het een soort 'air lock' is. Het ontbreken van deskundig advies maakt je een speelbal van de monteur. In ieder geval gingen we met veel goede zin op 26 oktober op pad. We reden in twee dagen naar Lusaka. Natuurlijk lag daar nog ziekenhuiswerk en moest ik naar NORAD, de Noorse ontwikkelingsorganisatie, om geld binnen te slepen voor een verbouwing in het ziekenhuis. De auto stond een dag in de garage. De koplamp kon niet vervangen worden. Wel werd de benzinepomp eruit gehaald en vervangen. Men zei dat dit het euvel was... In de hotels wemelde het ondertussen van de journalisten. Sommige komen net uit Zaïre, waar bijna een burgeroorlog staat te beginnen. 's Avonds zien we op het nieuws hoe blanken uit Zaïre de grens overgaan naar Zambia.

In Zambia lijkt het allemaal gespannen rustig. Met een leger journalisten en ex-president Carter, van het verkiezingswaarnemingscommittee, moet het toch fair verlopen. Wij hebben gekozen om toch maar voor de verkiezingen het land uit te zijn. Je weet maar nooit, misschien gaan de grenzen wel dicht en valt onze vakantie in het water!

Op 30 oktober gingen we op weg naar Vic Falls (Zimbabwe). Nog een beetje namijmerend over het werk. De laatste week was druk geweest om het werk over te dragen. Vaak tot diep in de nacht. Per 1 november is Djurre medical superintendent. Nu eindelijk los van m'n werk. Voor het eerst zit ik weer gewoon aan andere dingen te denken. De dagen in Vic Falls staan dan ook in het teken van het uitrusten. Veel slapen en liggen bij het zwembad. Lekker eten in de luxe hotels. Verder ook in het teken van de verkiezingen. Via de TV volgen we op 1 november, de dag na de verkiezingen, de uitslagen rechtstreeks. Ook Mpika komt door: MMD/Chiluba 8000, UNIP/Kaunda 600. Aan het eind van de dag lijkt het wel duidelijk. Kaunda verliest dik en Chiluba zal de nieuwe president zijn. Zal KK het allemaal zo gemakkelijk accepteren of staat er nog iets te wachten? Chiluba werd de volgende dag geïnstalleerd als de nieuwe president en het bleef rustig. Bij de grenzen die we de volgende dagen passeerden was dit altijd het gesprek. Uit Zambia? "How is Kaunda?"

De reis verloopt verder zonder problemen, via Bulawayo (Zimbabwe) naar Gabarone, de hoofdstad van Botswana. Op de hotelkamer de eerste konfrontatie met de programma's van de Zuidafrikaanse TV (Bop TV - de zwarte zender en TV1 - de witte zender). Veel over de staking op de 4e en 5e november, vanwege de BTW op levensmiddelen en medische diensten. Raar om alle reklame en TV-series :in het Afrikaans te horen. We zagen ook het nieuwe gezicht van Shell. Het zoontje van de baas (wit) speelde met het zoontje van de pompbediende (zwart).

We kwamen Zuid-Afrika binnen via de 'Republiek Bophuthatswana'. Een gebied door Zuid-Afrika als onafhankelijke staat verklaart, maar nergens ter wereld erkend. Bophuthatswana bestaat uit 7 'eilandjes' in Zuid-Afrika. Naast Bop zijn er ook nog Ciskei, Transkei en Venda. In deze gebieden wonen 5 miljoen zwarten, die een 'eigen regering' hebben. Doordat ze niet tot Zuid-Afrika behoren, delen ze ook niet mee in de weelde van dit land. Deze landen zijn maar dorre gebieden. Naast deze 4 'landen' zijn er ook nog 6 thuislanden, waaronder kwaZulu (van Chief Buthelezi). Ook deze hebben een eigen kabinet, verantwoordelijk voor het gebied. Zuid-Afrika noemt zich een Unie van 4 provincies: Transvaal en Oranjevrijstaat, ooit zelfstandige Boere (Afrikaner) Republieken en Natal en de Kaapprovincie (overwegend Engels).

Zuid-Afrika is een land van kontrasten: tegenstellingen tussen wit en zwart, rijk en arm. Ook dit zal een zwart-wit verhaal worden. Het was al snel duidelijk waar we waren. Grote stukken akkerland, met sproei-installaties. De zwarte knechten op het land, op de traktoren. Hier en daar een grote hoeve waar Mnr. Botha en Mnr. Potgieter woont. Op een paar honderd meter de vervallen huizen van de zwarte knechten. De hele infrastruktuur ten gunste van deze grote Boeren; goede wegen, spoorlijnen langs de dorpen waar grote graan silo's staan, elektriciteitsdraden die alleen maar naar de boerderij gaan en niet naar de andere huizen. Het is wel duidelijk wie hier het werk doen en waar het geld naar toe gaat.

De eerste nacht overnachtten we in Lichtenburg (Transvaal). Bij de bank was alleen de jongste bediende, die de prullenbakken schoonmaakte, zwart. In alle winkels wit personeel. Veel van deze dorpen zijn volledig wit. De zwarte mensen wonen vaak tegen het dorp aan in krotten. Tot voor kort was het verboden voor zwarten om in de blanke wijken te wonen. Nog steeds onmogelijk omdat ze niet het inkomen en de banen hebben om de huizen te betalen, en dan nog… Raar ook als zwarte mensen in het Afrikaans tegen je praten. 'Waar is oe kamer, meneer?" en 'Dankie, Baas".

's Avonds zaten we nog een avondje aan de TV. Veel aandacht voor het "krieket" team dat na 21 jaar isolatie weer in het buitenland speelde. Maar er werd geen reden genoemd waarom ze 20 jaar waren uitgesloten. Verder natuurlijk over de BTW en de Staking. Een felle live-discussie tussen regeringsman Piet Coetzer en Cosatu (vakbonds)vertegenwoordiger Jay Naidoo. De eerste draaien, beschuldigen, intimideren, de andere scherp en erg politiek. Dat dit voor Zuid-Afrika ongewoon was, bleek de volgende dag toen alle verhitte reakties in de krant stonden. ("Als ik mnr. Naidoo 's avonds in een steegje tegen kom…)

De volgende ochtend werden we beiden wakker met een kater. Alle indrukken (de zichtbare ongelijkheid, het Afrikaans, etc.) maakte het niet aangenaam om hier te zijn. We vertrokken uit dit boerendorp naar Johannesburg. Een totaal andere wereld. Hoge wolkenkrabbers. Op de 43ste verdieping van een gebouw kreeg ik een adres van een kamping waar we een aantal nachten stonden. We konden de nodige reparaties in Jo'burg doen. De videorecorder was na 1 dag gerepareerd en een nieuwe koplamp werd er in een uurtje ingezet. We konden erop wachten. Witte efficiency dus?! De mensen (wit) waren allemaal heel erg vriendelijk, maar achter onze rug werden de zwarte hulpen uitgekafferd.

In een groot winkelcentrum (soort Hoog Catherijne) keken we onze ogen uit. Alles aanwezig. Douwe werd helemaal hyper bij het zien van zoveel beren en ballen. In Mpika wijs je normaal de schaarse artikelen achter de toonbank aan, die je wilt kopen. Douwe zal wel een grote culture shock doormaken als we naar Nederland gaan.

Zondags was er een marathon in Soweto. Het begon om 6 uur 's ochtends. Het was erg gezellig daar, een heel andere atmosfeer dan in de witte wijken. Veel mensen maakten een praatje en vaak hoorde je dat men moe was van al het geweld.

We wandelden een paar dagen in de bergen (Drakensberg) en gingen we naar Durban (Natal), aan de kust. Grote boulevards met veel fast food en andere restaurants. Helaas regende het veel. Een lange strandwandeling of zwemmen in de oceaan zat er niet in. Ik ontmoette Vicci, een vrouw, die ik in mei tijdens een AIDS-Conferentie in Zimbabwe had ontmoet en kon iets van hun programma zien. Een programma van het Ministry of Health, maar voor wie? De Natalse gezondheidszorg en AIDS-aktiviteiten hebben weinig te doen met 'Zululand', wat ook in Natal ligt. Zij hebben hun 'eigen' gezondheidszorg. Ook de gezondheidszorg is door het systeem opgedeeld in 'wit' en 'zwart'. Zij zag het grootste probleem voor de toekomst om het versnipperde land weer bij elkaar te brengen.

We verlieten Durban in de stromende regen, naar het Umfolozi wildpark, waar veel neushoorns (rhino's) waren. In Natal was de sfeer anders dan in het noorden. Een groot zichtbaar verschil zijn bijv. de namen van plaatsen. Gingen we in Transvaal over de rivier 'Onderbroek', in Natal kom je namen tegen als Umzimkulu, Empangeni, etc. Andere plaatsnamen in Transvaal: Ermelo, Amersfoort, Middelburg, of Geluk, Vrede, Welkom en Vryheid, maar ook namen als Kaffersdorp, Whites en Swartplaas. 
Via de Oostkustroute reden we naar Swaziland. Een bergachtig landje ongeveer de helft van Nederland.  Aan het hoofd van het land staat King Mswati III, 23 jaar jong. Een van de 600 kinderen van de oude koning Sobhuza II, die in 1982 na 60 jaar koningschap doodging. Het land heeft 800.000 inwoners. Ekonomisch is Swaziland volledig afhankelijk van Zuid-Afrika. Zelfs de munteenheid, de Lilangeni is aan de Rand gekoppeld en omwisselbaar. Het heeft dezelfde koers. We bleven een nacht in Manzini en Mbabane, de twee grootste plaatsen, zoiets als Ermelo of Bussum. Mensen waren ontzettend vriendelijk en open. Iets wat we in Zuid-Afrika gemist hadden. Daar waren mensen schichtig en keken je niet aan. Hier was dat heel anders. Douwe verdween met een van de bedienden de keuken in en had grote schik.

Via het noorden gingen we Swaziland uit en de 'Kruger Wildtuin' in. Alles wat we graag wilden zien, zagen we daar. Olifanten langs de kant van de weg, groepen leeuwen, honderden zebra's en giraffen, hyena's, struisvogels, etc. Steevast in gesprekken met Afrikaners kwamen dezelfde twee vragen naar voren. “Is er veel game (wild) in Zambia?" en "Verdient het goed als arts in Zambia?". Apartheid werd door hen vaak om verschillende reden wel verworpen, maar nog steeds met racistische ondertonen. Ekonomische motieven hebben sterk meegespeeld om apartheidswetten op te heffen. De sankties hebben hun nut wel bewezen. Ook werd gezegd dat het niet goed was de zwarten geen (goed) onderwijs te geven. 70% is analfabeet. Een gevolg wordt is dat er grote families ontstaan, (met een stille angst voor het toenemend percentage zwarten). Door sommigen wordt AIDS als verlossing gezien voor (Zuid) Afrika. Het zal het bevolkingsprobleem oplossen.

AIDS wordt door de Afrikaners Vigs genoemd (verworve immunogebreksindroom). Ook veel andere vreemde woorden hebben hier een Afrikaanse naam gekregen. Zo heet de Miss World verkiezing Mej. wereld wedstryd, zijn drugs dwelms en speel je geen squash maar muurbal, We verlieten het Krugerpark en na nog een nachtje op een woonwakamp (Caravanpark) reden we Zimbabwe in, waar we nu nog zijn. Zimbabwe doet ons weer aan Zambia denken. Het gemoedelijke en vrolijke van de mensen hier, maar ook het 2 uur wachten in de rij bij de douane om de grens over te komen.

Zuid-Afrika heeft ons wel geschokt, met nog zoveel racisme en tegenstellingen. De wetten van apartheid zijn dan misschien afgeschaft, apartheid is nog overal aanwezig. Het zal nog jaren duren, en heeft nog heel wat nationale en internationale druk nodig, om apartheid weg te krijgen. Apartheid en racisme is echter ook in de mensen zelf en die veranderen niet zo snel, zeker niet in Zuid-Afrika.

Onze vakantie was niet een 'speurtocht op zoek naar beesten', zoals een Nederlands echtpaar vertelde, die tien dagen Zuid-Afrikaanse wildparken bezocht. Wat dat betreft kan je het perspectief snel verliezen. Een witte Zuid-Afrikaan uit Durban, die olifantjes schilderde, vroeg zich af of zwarten ooit zo’n park (Kruger) konden stichten en onderhouden (geasfalteerde wegen, airconditioned kamers). Het is maar wat je belangrijker vindt: wilde beesten of zwarten. Dat kan je ook afvragen als je hoort dat 'stropers' zonder pardon doodgeschoten worden.

Tot slot nog een artikeltje over Zuid-Afrika en de Olympische Spelen. Grote opschudding hier omdat het Olympische Committee een neutrale vlag en een neutraal volkslied wil gebruiken. De Afrikaners willen hun vlag 'Springbok' en volkslied 'Die Stem' tijdens de Spelen zien en horen.

Zimbabwe

17. What's in a name?

Kinderen tijdens de viering van 25 jaar onafhankelijkheid van Zambia

Deze rondzendbrief wil ik jullie graag vertellen over de gevarieerdheid van namen die je hier tegen komt. Ik weet nog dat ik in het begin echt verbaasd was over de meest gekke namen en hoe komen mensen erop. Alles kan. Nu na zo’n 2½  jaar ben ik al zo gewend geraakt aan al die namen dat ik toen ik door het recordsboek ging, ik soms wel eens moest denken: "is dat wel zo’n rare naam?" Sommige namen zijn niet raar maar juist heel opmerkelijk of hebben een uitleg nodig waar ze vandaan komen. Ik heb wel aan mensen gevraagd hoe ze erop waren gekomen om hun kind zo te noemen. Vaak gaat het samen·met het gebeuren rond de bevalling en soms vinden ze het gewoon een mooi woord of naam. Soms vernoemen ze en ook hier ziel je hele opmerkelijke namen.

Ik heb wel eens geschreven dat Zambianen de letter R en L door elkaar halen wat overigens ook soms de grappigste verwarringen geeft. Ook in namen vind je dit terug. Zo is onder andere de naam Erik hier populair maar dan Elicki of wat van de bekende naam Erasmus die helemaal verbasterd wordt tot Elasimous. Sabrina, dochter van Hedie en Rene, wordt Saboelina genoemd. Zo heet Gerard Gelald, Gerald of Geraldie en ik Florensie. Verder heb je namen die uitdrukken wat men voor het kind voelt, als Happiness, Happy, Precious, Beauty, Golden, Gift, Given, Bright, Thank you, Trust, Patience, Innocent, Hope, maar ook Hopeless, Lucky, Mercy en Silly zijn veel voorkomende namen.

Bij de groep bekende namen zitten een paar heel opmerkelijke. Oordeel zelf! In de categorie muziek: Ben Crosby of gewoon Crosby, Beatle, Schubert. Leiders of presidenten: Reagan en Kennedy scoren hoog, maar er zijn zelfs enkele Hitlers. Als wij zoiets zien dan ben je toch een beetje geschokt. Hoe komen mensen erop? ''Nou, gewoon een mooie naam", of "dat was toch een groot leider?" Het andere kind blijkt Caesar te heten, maar dit omdat het met een keizersnede werd geboren. Ook Cleopatra's en Penelope's lopen hier rond. Verder zijn er een Walles en Wallis, vernoemd naar Frits Wallis die hier twee jaar geleden nog werkte. Een student nurse vertelde me laatst dat haar jongste broertje vernoemd is naar een Nederlandse pater die heet 'Verkley". Dan heb je ook nog de kinderen met namen als Wounded, Abscess, Scar, Trouble, Problem, allemaal problemen die de moeder ondervond tijdens de bevalling.

Een naam geven is hier ook zo anders dan in Nederland. Dat zoek je meestal zorgvuldig uit en zo heet je dan meestal voor de rest van je leven. Hier gaat het om de Engelse naam. Het kind heeft ook nog een navelname, gegeven door de vader of grootouders. Deze naam staat vast maar wordt over het algemeen niet gebruikt. De Engelse naam kan ook weer veranderd worden door de ouders of later door het kind. Ik was eens in een vrij geïsoleerd gebied voor een vaccinatiecampagne en daar werden soms de namen ter plekke verzonden. Zo was daar een Typewriter en een Simondriver, vernoemd naar een chauffeur van ons ziekenhuis. Onder de categorie wasmiddelen hebben we nog een Persilly en een Silani (overigens onbekende merken hier) en bij na vraag kwam Persilly van een bekende popzanger uit Amerika. Dit blijkt Elvis Presley te zijn. Je raakt zo aan namen gewend dat je echt niet meer weet of ze nou echt wel zo vreemd zijn. Vind je niet?

Ieder jaar wordt hier in het droge seizoen al het gras afgebrand. Meestal gaat dat gecontroleerd, maar soms loopt het uit de hand. De reden van deze aktie is uiteenlopend. Sommige zeggen om de slangen te verjagen en andere doen het weer voor de eetbare rupsen. Die zouden beter gedijen. Hoe dat werkt is me niet helemaal duidelijk. Zo stond begin september (erg laat in het jaar) de heuvel achter ons huis al 3 dagen te fikken. Normaal branden ze eind juni tot half augustus, maar hoe later in het seizoen hoe droger en hoe beter het brandt, is de theorie en helaas ook de praktijk.

Het was zondag. We hadden een vrij weekend Onze auto was kapot dus konden nergens heen. Er stond een flinke wind en je hoorde het vuur knapperen. Af  en toe even kijken vanuit de tuin, want het is altijd wel een mooi gezicht. Gerard maakte nog video-opnames. We hadden het idee wel safe te zitten. Elk jaar was het nog goed gegaan. De brandgang om de tuin werkte altijd dus met het volste vertrouwen keken we naar de fires. Totdat het echt dichtbij kwam. In een mum van ·tijd stond de grasomheining van ons huis te fikken en verschroeide onze groentetuin. De citroenbomen en de mangoboom stonden ook te fikken. Angstaanjagende torenhoge vlammen. Ik ben met Douwe weggegaan om wat hulp te halen. Mr. Chandwe kwam met een blusapparaat en kon nog net op tijd voorkomen dat ons huis ook in vlammen op zou gaan. Van alle kanten kwamen mensen aangerend. Het huis was al bijna leeggehaald. De waterdruk is heel erg laag in deze tijd, bananen bladeren werden afgescheurd om het vuur uit te slaan. Anderen liepen met emmers water om de brand die inmiddels verder ging te controleren, richting Doreens huis en de andere kant naar de Siccamas en de Zambiaanse nonnen. Toen alles weer onder controle was begon Gerard weer video-opnames te maken. Later hoorden we dat de mensen in het dorp hadden gezegd: "De dokter was een beetje raar, stond foto's te maken".

Inmiddels staat alles weer in huis met hier en daar wat schade. Ook om de tuin staat weer een nieuwe grasomheining, want het is toch een heel triest gezicht zo'n hele vlakte verschroeide aarde. De groentetuin hebben we niet meer opgebouwd. We eten nu onze vriezer leeg en halen wat uit de tuinen bij onze buren of kopen op de markt wat voorradig is.

Voorlopig zitten we even niet in Chilonga. We staan op het punt om 5 weken op vakantie te gaan. Het wordt een spannende reis door Zimbabwe en Botswana, naar Zuid-Afrika, Lesotho en Swaziland. We hopen jullie daar onze volgende rondzendbrief over te kunnen schrijven. Momenteel zitten we in Lusaka en hopen morgen de auto in orde te krijgen en gaan dan voor 31/10/91 het land uit. Dan zijn er verkiezingen en niemand kan voorspellen hoe het gaat lopen, maar laten we hopen dat het niet op een burgeroorlog uitdraait zoals in Zaïre, onze buren.

Ook nog even over Douwe schrijven hoor, want jullie willen ook vast wel weten hoe het met hem gaat. Inmiddels al weer ruim een jaar. Erg ondernemend, loopt al stevig rond. Je moet hem goed in de gaten houden, want hij is zo weg. Laatst vond ik hem voor de deur bij onze overburen, de Zambiaanse verpleegkundigen. Daar woont Jimmy, die is bijna een jaar ouder en die twee kunnen het wel met elkaar vinden. Ook kletst hij de oren van je hoofd. Niet duidelijk wat hij ons te vertellen heeft, maar als hij iets wil dan weet hij zich goed begrijpbaar te maken. De begrippen "nee" en "niet doen" zijn onvermijdbaar in z'n leven doorgedrongen. Zeker als je ergens op bezoek bent. Verder heb ik er veel bewondering voor hoe goed hij zich houdt tijdens de lange afstanden reizen. Als wij al lang gaar zijn, loopt Douwe nog vrolijk rond te stappen en heeft ons nog het een en ander te vertellen.

Nou mensen, wij gaan vakantie houden.

16. Vergaderingen

We komen al bijna aan het eind van onze serie Zambia Nieuwsbrieven. Over enkele maanden zit het kontrakt erop. Aan de ene kant geeft dat wel een voldaan gevoel, maar nu het afscheid nadert, beklemt dat ook wel. Het zal niet gemakkelijk zijn om hier de deur dicht te doen en weg te gaan. Zover is het gelukkig nog niet.

Nurses Graduation Day (met o.a. de bisschop)

Deze keer wil ik wat schrijven over het vergaderen in Zambia. Ik wist natuurlijk wel van tevoren dat 'medical superintendent' veel vergaderen in zou houden, maar toch niet van deze omvang. Om maar een rijtje vergaderingen te noemen, die ik bij hoor te wonen: Board of Management, Hospital Advisory Committee, Financial Committee, Chilonga Anti-AIDS Committee, District Health Management, District Anti-AIDS Committee, Diocesan Health Board, Sisters In-Charge of Rural Health Centres meetings, en nog wat andere. Gemiddeld heb ik toch 2 of 3 keer per week een vergadering. Bij de meeste vergaderingen moet ik voorzitten. De ene vergadering is natuurlijk zinvoller dan de andere. Wat alle vergaderingen wel gemeen hebben is dat ze lang zijn. De hele ochtend (3-4 uur) vergaderen is geen uitzondering.

Sommige vergaderingen zijn oervervelend. De Hospital Advisory Committee vergaderingen leveren vaak niets op. Dit is een committee van oude 'wijze' mannen, die zich met het reilen en zeilen van het ziekenhuis bemoeit. De voorzitter is Mr. Mutashi, een gepensioneerde politieagent, en dat is wel te merken ook. Hij probeert de vergadering met harde hand te leiden. Regelmatig zien we hem nog in z’n politie-uniform in het ziekenhuis. Mr. Chisongo is een oude man van rond de 70, zonder nog maar een tand in z'n mond. Hij is vrijwel onverstaanbaar als hij wat zegt. Mr. Chisongo ligt niet zo goed bij Mr. Mutashi en die hebben tijdens elke vergadering ruzie. De laatste keer werd Mr. Chisongo dronken uit de vergadering gezet.

Een andere vergadering waar we een jaar lang geprobeerd hebben iets van de grond te krijgen, is het District Anti-AIDS Committee. Sinds begin 1990 ben ik daar voorzitter van, omdat eind 1989 de toenmalige voorzitter aan AIDS dood is gegaan. Financiën waren vrijwel niet beschikbaar en we hadden maar een paar aktieve leden. Daartegenover stond een redelijk goed lopend Chilonga Anti-AIDS Committee. Met al het vergaderen hebben we niet veel kunnen bereiken. In mei hebben we uiteindelijk een goeie som geld gekregen (ongeveer 6000 gulden) en kunnen eindelijk een aantal ideeën uitwerken.

Een ander wapenfeit was het installeren van een bord, met de slogan "Mpika has decided to fight AIDS". Ruim anderhalf jaar geleden hadden we besloten om zo'n bord te maken. Het eerste probleem was het materiaal. Uiteindelijk kregen we na een half jaar praten een bord van de spoorwegen. Vervolgens moest verf georganiseerd worden, wat ook enkele maanden kostte. Een auto geregeld om het bord, wat behoorlijk zwaar was te vervoeren, en begin juli stond het bord daar dan. Er was geen geld, ruimte of energie meer voor de begeleidende zin: ''What about you?".

We maken ons op voor de verkiezingen. Kaunda heeft z'n woord gehouden en we zullen de verkiezingen in oktober hebben en wel de laatste dag, de 31ste. Men is wel een beetje ongerust wat er daarna gaat gebeuren, zowel wanneer de UNIP (Kaunda) wint of als de oppositie MMD (Chiluba) dat doet. Kaunda is het land doorgetrokken, op campagne, maar de MMD staat er veel beter voor. Ze hebben veel aanhang en hun campagne loopt vanzelf. Gisteren zagen we de eerste verkiezingsposters van de MMD, Chiluba-zonneklepjes en verkiezingskranten in Mpika. Daar tegenover staat de UNIP die gratis (van overheids- of donorgeld) UNIP-petjes en UNIP t-shirts uitdeelde. Geen probleem voor de meeste mensen want een t-shirt is een t-shirt.

Het land gaat nog steeds gebukt onder grote sociaal economische problemen. Men zegt dat Zambia het grootste schuld per hoofd van de bevolking heeft! Een paar weken geleden brak er een wilde staking uit onder leraren en gezondheidswerkers. Het begon allemaal in de Copperbelt, waar de staking totaal bijna 3 weken duurde. Toen ik op een maandagochtend naar Mpika ging, trof ik René Danen, de District Medical Officer, daar aan als enige in het ziekenhuis. Men had letterlijk de deuren op slot gedaan. De apotheek was gesloten, de keuken ging ook op slot. Alle verpleegkundigen, maar ook schoonmakers en koks waren naar huis gegaan. Voor de patiënten restte er niets anders dan ook maar naar huis te gaan. Sommige lagen aan een infuus en hebben misschien zelf het infuus eruit moeten halen. 's Nachts bewaakten politie-agenten het ziekenhuis omdat ook de watchmen staakten. In een buurziekenhuis werden kinderen met gebroken been naar huis gestuurd. Wij wilden de staking in de hand houden en hebben met onze staf gepraat. Uiteindelijk schikte iedereen zich in een 'go slow'-aktie, waarbij de poli een paar uur 's ochtends open was, en de verpleegkundigen korte diensten draaiden. Het was een week lang lekker rustig in het ziekenhuis. Inmiddels is de overheid akkoord gegaan met een 100% loonsverhoging en werken we weer op volle sterkte.

Hoewel ik dacht dat het laatste half jaar minder druk zou zijn, valt dat toch tegen. Doreen is nu voor 6 weken op verlof naar Nederland. Er zijn nog veel plannen die uitgewerkt moeten worden of een follow up nodig hebben. Zo zijn we o.a. in onderhandeling over renovatie en uitbreiding van onze kraamafdeling en verloskamers. In 8 jaar tijd is het aantal bevallingen verdubbeld. Een paar jaar geleden kon je voor weinig geld bouwen, maar dat is nu veranderd. De kosten voor deze bouwplannen worden geschat op bijna 20 miljoen kwacha, dat is ongeveer 600.000 gulden. Ik heb al verschillende donoren benaderd en het lijkt dat we in een eindfase van onderhandelen verkeren. Het is wel jammer dat we een aantal projekten niet kunnen vervolgen, maar zo gaat het meestal.

Ook het medische werk houdt me nog volop bezig. Twee weken geleden had ik een moeilijke situatie. Een vrouw was binnengekomen met buikpijn en was zwanger. De diagnose was snel gesteld op een gebarsten buitenbaarmoedelijke zwangerschap. Haar bloeddruk was gedaald en haar Hb (bloedgehalte) was ook aan het zakken. Ze had zeer waarschijnlijk bloed nodig, en daar zat nu het probleem. Ze was Jehova's Getuige (Watchtower) en wilde onder geen beding bloed hebben. Ook een autotransfusie sloeg ze af. Bij een autotransfusie geef je het eigen bloed dat zich in de buikholte bevindt, terug. De anaesthetist vond het niet verantwoord om zonder 'bloed bij de hand' de narcose te geven. Onze operatiekamer was al gereed gemaakt, maar ze bleef onder alle omstandigheden weigeren. Er zat niets anders op dan te wachten tot ze waarschijnlijk doodging. Ook om me in te dekken heb ik de Provincial Medical Officer ingelicht, en die wist ook geen ander alternatief. Het is heel moeilijk om dit als arts te accepteren. Ik had verwacht dat ze de nacht niet zou overleven, maar de volgende ochtend voelde ze zich redelijk goed en zat te eten. 's Avonds werd ik weer gewaarschuwd: haar bloeddruk was weer gedaald en ze was rusteloos geworden. Weer praatte ik ruim een half uur met haar maar ze bleef weigeren. Het moment dat ik de zaal wilde verlaten, riep ze me. Waarschijnlijk begreep ze dat als ik door die deur verdween, het voor haar afgelopen kon zijn. Ze ging akkoord met de autotransfusie. Midden in de nacht hebben we haar geopereerd. Er zat 2,5 liter bloed in de buik. We hebben 3 zakken bloed teruggegeven. Gelukkig is alles goed afgelopen en is ze ontslagen.

15. Aardbeving in Assen

De vorige rondzendbrief schreef Gerard over Koninginnedag. De reden was onder anderen, dat ik met Douwe in de 'Times of Zambia' zou verschijnen. Op 30 april was door de pers namelijk een foto van Douwe en mij, en van Heleen en Gijs (uit Mporogoso, ook in de Noord-Provincie) gemaakt. Ze hadden beloofd de foto in de krant te zetten. Teleurstelling toen de volgende dag alleen maar een klein berichtje over de viering in de krant stond en geen foto. Toen we half juni de kranten van de laatste twee weken doorbladerden kwamen we toevallig deze foto in de krant van 2 juni tegen. Dus toch. Ik zal verder niet meer schrijven over koninginnedag, maar alleen dit: we kregen geen tranen in de ogen toen we het Wilhelmus hoorden. Op de voorbereidingskursussen was ons verzekerd dat na jaren in de vreemde ons een brok in de keel zou schieten en de tranen in de ogen zou springen bij het horen van het volkslied. Dus niet.

Het is ook weer de eerste keer dat ik schrijf na m'n verblijf in Nederland in januari. Ik ben weer aan m'n werk begonnen, wat heel goed bevalt. Brenda en Noreen, een nieuwe oppas, zorgen voor Douwe. Hij kan het goed met ze vinden.

Sinds m'n terugkomst zijn er weer wat veranderingen op m'n werk. We hebben er bijvoorbeeld nu een "special clinic" bij. Dit is een buro, waar we een keer in de veertien dagen de ernstig ondervoede kinderen terugzien. Het leuke is dat je nu een aantal maanden de moeders en de kinderen goed leert kennen en zo ook via gezondheidsvoorlichting en persoonlijke gesprekken mensen inzicht kunt geven in het probleem van de ondervoeding van hun kind. Tijdens de gewone "underfive clinics" is deze aandacht niet mogelijk. Meestal zien we dan op een ochtend tussen de 80 en 100 kinderen. Op een "special clinic" komen er 10 moeders per keer. Door deze intensieve aandacht zie je ook een verbetering optreden in de gezondheid van het kind. Verder ben ik net begonnen met het opzetten van een onderzoekje naar het aantal weeskinderen. Steeds meer kinderen verliezen hun moeder of beide ouders door AIDS. Op het moment schat men dat er 75.000 kinderen moeder of beide ouders missen en voor 2000 verwacht men dat dit aantal gestegen zal zijn naar 600.000. We zien steeds meer grootmoeders met kleinkinderen of vrouwen met twee kinderen aan de borst, een kind van haar zelf en een ander van een overleden zus. We kunnen nog niet overzien hoe groot het probleem in Chilonga zal zijn, maar de toekomst ziet er niet veelbelovend uit.

Under five clinic in een van de dorpen

Het werken en leven in Zambia en het hebben van een kind is goed te combineren. Waarschijnlijk beter dan dat je dat in Nederland kan voorstellen. We wonen namen vrij dicht bij het ziekenhuis en gaan in de koffiepauze naar huis. Ook met de lunch eten we thuis. Mijn werk zit er meestal om 4 uur op. Dit houdt in dat we Douwe tussendoor veel kunnen zien en dat het hebben van een full-time baan niet echt bezwaarlijk maakt. Dat wil niet zeggen dat we altijd de gelegenheid hebben om bij hem te zijn. We weten dus ook niet wat hij de hele dag uitspookt. Soms horen we dat hij bij andere kinderen van z'n leeftijd aan het 'spelen' is geweest. Brenda, Noreen of een van de tuinjongens Frederik of Raphael nemen hem dan op de rug in een chitenge overal mee naar toe. Nu begint ook de tijd te komen dat hij overal op klautert en afvalt. Zo nu en dan heeft hij ook een dikke buil op z'n hoofd. Brenda voelt zich vaak schuldig en vertelt dan dat hij weer eens gevallen is. Het gebeurt bij ons ook regelmatig. Douwe ontwikkelt zich razendsnel, maar misschien ook wel heel normaal. Vergelijkbaar met Zambiaanse kinderen ligt hij duidelijk voor. Met 8 maanden trok hij zich op tot staan en doet nu niets lievers dan rondlopen. Nog niet los. Verder brabbelt hij heel veel, reageert overal op en ziet er stevig uit. Dat doen veel Zambiaanse kinderen ook niet. Zo is er ook een Gerald, die op dezelfde dag in Chilonga geboren is als Douwe. Hij zit wel drie kilo onder Douwe en ziet er beroerd uit. De moeder is pas opgenomen met open tuberculose en misschien is dat niet het enige... Op de MCH (moeder- en kindzorg) let ik nu veel meer op het gewicht en de ontwikkeling van kinderen. Als je dan kinderen weegt die twee jaar zijn en minder wegen dan Douwe, soms zelfs de helft van zijn gewicht, dan ligt het voedingsprobleem veel scherper voor de geest.

Ik weet niet of jullie dat ook hebben, maar ik vind dat de tijd zo snel gaat. Misschien weet je nog dat we weg gingen in januari 1989. Als deze brief je bereikt, hebben we nog minder dan een half jaar te gaan. Ik kijk er wel naar uit om weer in Nederland te zijn, maar zal het leven hier ook wel gaan missen. We gaan ons werk en leven hier langzamerhand afbouwen.

P.S. Rare kranteknipsels blijven ons achtervolgen. Zo stond er laatst in het NRC dat er een aardbeving was in Assen, met het epicentrum in Geelbroek. De kracht op de schaal van Richter was 2,5. Gelukkig was er geen materiële schade, laat staan persoonlijk letsel. Is het raar? Of komt het omdat we met andere problematiek te maken hebben?

14. Leve de koningin! hiep hiep: hoera!

We hadden een Oranjefeestje in Lusaka. 's Middags een cocktailparty bij de ambassadeur in de tuin. Florence en ik liepen er wel kleurig bij tussen alle blazers. Florence in een fleurige tot op kniehoogte korte broek en ik in een spijkerbroek en t-shirtje. Douwe was nog het meest aangepast. Met z'n petje leek hij wel een boer. En daar was ook nog een stel van: twee kinderen, hij in boerenblauw en zij een Zeeuws meisje kapje op. Geen cent teveel hoor. Hollandser kon niet. Na het Wilhelmus gespeeld door een Zambiaanse politiekapel, stormde iedereen op de bitterballen (van Zambiaanse makelij) af. Wij natuurlijk ook, jullie denken toch niet dat wij daar vreemd van zijn geworden. Deze party kon er door als lunch. Nog een saillant detail was dat de etiketten van de Zuid-Afrikaanse wijn waren afgeplakt met Holland Promotion....

Toch was het feestje in de tuin aanzienlijk amusanter dan het "'Oranjebal' 's avonds. Oasis, een restaurant in Lusaka, was daarvoor afgehuurd. Nou is het voor jullie heel gewoon om met 200 Nederlanders in een restaurant te zitten, maar wij waren dat al een beetje ontwend. De ontvangst was wel lekker, met haringen en uitjes. Ook het oranjebitter was aanwezig. Al snel daalde het peil. Een boer op klompen was de ceremoniemeester. Gehoest en geboer in de microfoon duidde erop dat hij wat te zeggen had. Meer dan een paar seksistische moppen kon hij niet uit z'n keel krijgen. De muziek was van het Hepie & Hepie soort, of haalde dat niveau niet eens. Ik weet niet hoe het tegenwoordig in Nederland is, maar hier was de avond niet kompleet zonder een playback show. "Eén kopje koffie", Nina Hagen etc. passeerden de revue. Om 12.00 uur hadden we er genoeg van. Met een kater, een sleutelhanger met een klompje en een oranje roos verlieten we Oasis.

Douwe ontwikkelt zich goed en heel snel. De eerste tandjes waren er in Nederland net doorgekomen en zijn nu voelbaar aanwezig. Ook de boventandjes komen door en zijn aan het groeien. Sinds een week brabbelt hij heel wat af. Als Brenda hem voor een serie foto's houdt, en Batata en Bamailo zegt, wijst hij onze foto's aan. Maar dat kan ook alleen de herkenning zijn.

Verder kruipt hij in de tijgergang door het huis. De knietjes doen nog niet echt mee. In de box zit hij soms bijna een uur te spelen. Al het speelgoed vliegt er dan uit. Hij kan zich ook omhoog trekken en staat dan met een brede lach in de box, totdat hij in één klap weer op de grond ligt. 's Nachts is het nog wat aanmodderen, omdat hij niet zoals ouders dat graag willen aan een stuk doorslaapt. Hij wordt altijd een paar keer wakker, maar valt snel in slaap na wat gezogen te hebben.

Helikopter van KK

KK, zoals altijd met een witte zakdoek zwaaiend, op bezoek in Mpika district

In Zambia broeit het nog steeds. Vorig jaar in juni vond een zogenaamde staatsgreep plaats. Zogenaamd omdat een luitenant 5 uur lang over de radio zei dat het leger de macht had overgenomen. Hij bleek toch niet veel steun van het leger gehad te hebben en werd al snel opgepakt. Er is wel veel antipathie tegen Kaunda. In Chilonga waren heel veel mensen een paar uur blij dat hij afgezet was en dus ook heel teleurgesteld toen dat dezelfde dag werd herroepen. Onder druk van de bevolking en de toen opgerichte Movement for Multiparty Democracy (MMD) werd afgesproken een referendum te houden of Zambia een één- of meerpartijenstaat zou moeten zijn. Al snel bleek dat de uitslag voor een meerpartijenstaat zou zijn en heeft Kaunda besloten om dan gelijk maar verkiezingen te organiseren. Deze vinden in oktober plaats.

De MMD heeft veel steun van de bevolking. Op bijeenkomsten waren soms meer dan 100.000 mensen. Ook in de twee officiële kranten wordt zo nu en dan een stukje over MMD geschreven. MMD adverteert ook in de Times of Zambia. Of er werkelijk veel zal veranderen weet ik niet, want de meeste MMD leden zijn oude UNIP-Ieden (de partij van Kaunda). Het is vaak wel amusant om alle verhalen in de krant te lezen. De ene keer zijn er 3000 UNIP-ledenkaarten ingeleverd en is iedereen lid geworden van de MMD. Een andere keer zijn er weer kopstukken die eerder lid werden van de MMD, zich bekeerd hebben en terugkeren in de rangen van de UNIP. Het zal in oktober een tweestrijd tussen UNIP en MMD worden. Andere partijen stellen niet veel voor, ook door hun nietszeggende namen zoals NADA.

Ook in Mpika heeft de verkiezingsstrijd gewoed zoals in het artikel hiernaast staat te lezen. Een afgevaardigde van de MMD zou beledigingen aan de UNIP-leiders hebben gemaakt. Nu hebben ze de vader van deze Sata, hoofd van een groot dorp in Mpika District, z'n leiderschap ontnomen en het dorp gevierendeeld. Het kan allemaal.

De problemen stapelen zich ondertussen in Zambia alleen maar verder op. De ene staking vindt na de andere. Een paar weken geleden was er een staking van TAZARA (de spoorwegen naar Tanzania). Zij eisten een loonsverhoging van 100%. Koper kon niet meer naar Dar-es-Salaam vervoerd worden, en werd nu naar Durban, Zuid-Afrika vervoerd, o.a. via Zambia Railways. De staking is nu over, de eisen ingewilligd, maar ondertussen is wel het kopertransport verlegd. Ook de werknemers van Zambia Breweries, de enige bierbrouwerij, legden het werk neer. De overheid dacht harder op te treden en ontsloeg 1000 werknemers. Inmiddels hebben ze toch weer 500 aangenomen en begint het bier langzaam weer te vloeien.

Ook na de golfcrisis blijft benzine een probleem. Ook bij de raffinaderij werd gestaakt. Diesel werd heel schaars en er kon bijna niet meer gereden worden in het land. Ook deze staking is voorbij. Toch blijft diesel voorlopig nog schaars, doordat verkeerde ruwe olie is gekocht. Hieruit kan slechts 7% diesel gehaald worden. Nog steeds zijn er plaatsen zonder, en moet je in Lusaka een uur in de rij staan. Vanwege vermeende problemen op de universiteit heeft Kaunda de universiteit gesloten en alle studenten voor onbepaalde tijd naar huis gestuurd.

Al deze problemen vallen voor ons in het niet bij wat er met de ziekenhuizen gebeurd. Gedurende de eerste maanden hebben we alleen maar voor drie maanden geld voor salarissen en housing allowances gekregen. Niets voor de scholen, voedsel, benzine, medicijnen. De overheid staat waarschijnlijk onder curatele van de IMF en mag maar een gelimiteerde hoeveelheid geld uitgeven. Onze reserves zijn bijna op. Binnenkort bespreken we wat we verder moeten doen om het hoofd nog een beetje boven water te houden. Misschien dat in oktober toch wat veranderingen doorgevoerd worden. Volgens de MMD slogan "The hour has come" staan we voor een nieuw tijdperk. Als je zo over de wegen rijdt, zie je dat MMD overal bekend is. Hun teken is een soort V-gebaar met duim en wijsvinger en alle kinderen langs de weg maken dit gebaar.

13. Vanwege de oorlog

Ik kom net terug van de markt tegenover het ziekenhuis, met een tas vol mango's. 17 mango's voor 36 kwacha, ongeveer een gulden dus. Zo groot als een avocado, die hier nu trouwens ook aan de boom hangen. Dat is een van de voordelen om hier te zijn. In deze tijd raak ik altijd verslaafd aan mango's. Ik heb er dan ook al vijf op. Het is jammer dat deze vruchten altijd zo seizoensgebonden zijn. Verder is er op dit moment niet zo veel te koop. De regens zijn vorige maand goed begonnen en daardoor te nat om iets te laten groeien. Niet voor de zwammen die als paddestoelen uit de grond schieten. Bijna zo groot als een paraplu.

januari 1991

De laatste rondzendbrief dateerde van oktober en sinds die tijd is er weer veel gebeurd. Douwe groeit als kool en is allang geen baby meer. Hij kraait en kirt veel. Bij de laatste controle deze week woog hij al meer dan 7 kg. Hij heeft ook z'n tweede DPT' en Polio gekregen en was daar een dag ziek van. Bij de eerste controle ben ik mee geweest en heb hem vastgehouden voor het prikje. Toen ik tegen de moeders op de clinic zei dat je ook gerust je man volgende keer kon meenemen, zeiden ze "Awe", in koor. Nee dus. Een kind is van de moeder en daar heeft de vader niet zo veel mee te maken (alleen om hem/haar te maken). Vaak is de vader ook niet de echtgenoot. Ook de vrouwen die in het ziekenhuis werken, geven voor 75% op dat ze ongehuwd zijn, maar zijn wel regelmatig zwanger en hebben veel kinderen.

bij de Vic Valls

Eind november/begin december zijn we twee weken naar Zimbabwe geweest. Voor het eerst met Douwe op stap en de grens over. Daarvoor moesten we eerst hemel en aarde bewegen om pasfoto's te krijgen voor z'n paspoort. Het reizen ging ons goed af. Alleen in het zuiden van Zimbabwe, in Bulawayo had hij wat last van de hitte. Het was daar 35-40 °C. We sliepen daar in ons kleine groene tentje; Douwe tussen ons in. Het ging allemaal voorbeeldig. Hij is sowieso een voorbeeldig kereltje (maar dat vinden natuurlijk alle ouders van hun kind). Oordeel straks zelf!

Zimbabwe is een heerlijk land. De wegen zijn heel goed. Geen 'pothole' in de wegen zoals in Zambia. Langs de kant van de weg heb je parkeerplaatsen met afvalemmers. In de eerste grote plaats gingen we een supermarkt binnen. We keken onze ogen uit. Ze hadden tien kassa's en alles leek heel efficiënt. Het was bijna alsof we bij Albert Heijn rondliepen. Ook de hondebrokken waren aanwezig. In Bulawayo was het in verband met de naderende kerst koopavond. In een warenhuis hebben we een paar uur rondgelopen en allerlei noodzakelijke dingetjes voor ons huishouden gekocht. Toch ben je al zo gewend aan de schaarste dat het moeilijk is om een keuze te maken bij zo'n overvloed. Bij Wimpy gingen we een hamburger en een milkshake halen. Ongekende luxe voor ons. De contrasten waren nog groter zodat we op een gegeven moment zeiden dat Zimbabwe waarschijnlijk dichter bij Europa ligt dan bij Zambia. Zo ziet het wagenpark er heel wat beter uit dan in Zambia. Bij een goede APK zou 95% van de auto's in Zambia afgekeurd worden. In Lusaka zijn bovendien bijna alle grote auto's (de Landcruisers en de Landrovers) gedoneerd door een of ander land, van België tot Japan. In Harare kom je dat amper tegen en heb je het idee dat Zimbabwe toch wat meer op eigen benen staat. Maar als je daarnaast dan ziet dat de meeste auto's bestuurd worden door blanken (zo'n 10% van de bevolking), dat de bazen van de shops, ook de Wimpies, blanken zijn en ook op een goed verzorgd land een blanke boer ziet zwaaien en orders ziet uitdelen, vraag je af wie nou het meest van de betere economie profiteert. Ook stikt het nog van de Afrikaanse namen, zoals Jakob's Ladder Road en vraag je je af waar je nu rijdt... De mensen waren heel erg vriendelijk en kinderen goed gevoed. Dat staat dan weer in schril contrast met de 40% van de kinderen die in ons district ondervoed zijn.

In Nyanga in de Eastern Highlands ben ik nog twee keer naar een ziekenhuisje geweest. Ook dat zag er heel mooi uit. Ik had namelijk een "putsy fly" (of "mango fly") onder m'n neus. Deze legt eitjes op vochtige kleren. Ik was weer eens goed verkouden geweest en deze eitjes waren waarschijnlijk op m'n zakdoek terecht gekomen en in m'n bovenlip. Na een paar dagen zat daar een grote puist en m'n neus was knal rood. Na een dag of vijf kon ik er twee larfjes uitplukken en genas het gelukkig snel. (We zijn altijd goed in vieze verhalen)

Thuisgekomen lagen daar een stapel kranten. We hebben namelijk een gezamenlijk abonnement op de NRC weekeditie. Veel nieuws over de problemen in de Golf. Vandaag is het de laatste dag voor het ultimatum. Toch staat het ver van ons af en weten niet goed wat er aan de hand is. Alleen de gevolgen van de oliecrisis zijn hier te voelen.

Verder komen steeds meer berichten raar of belachelijk op ons over. Een selectie uit de krant. De actie "Help de Russen de winter door" levert 20 miljoen op. "Postcode moet". Zonder postcode bezorgt de PTT de post met een dag vertraging. Een artikel met de kop "Geestelijk gids betreurt afnemend geloof bij boeren". En in Rotterdam wil men het zwartrijden bestrijden door drugverslaafden een abonnement met een aangepaste betalingsregeling aan te bieden. Verder heeft een onderzoek aangetoond dat bijna een kwart van de treinen een vertraging van 2 of meer minuten heeft.

Terug in het ziekenhuis werden we geconfronteerd met onze problemen. Cholera bleek dit keer ook in ons ziekenhuis en ons district binnengekomen te zijn. In een paar dagen tijd stierven verschillende mensen in het ziekenhuis aan cholera. De balans na 4 weken cholera is nu: 11 mensen overleden en zo'n 30 andere herstelden zich goed. M'n kerstdag (alleen een eerste in Zambia) heb ik bijna geheel in het allerijl geopende Cholera Behandelingscentrum doorgebracht. Dit was niet meer dan een hut waar onder erbarmelijke omstandigheden gewerkt moest worden. Gelukkig lijkt het nu onder controle te zijn en hebben we het centrum vorige week weer opgeheven.

Chirstmas Carols zingen

Inmiddels beginnen ook de kerstkaarten en nieuwjaarskaarten binnen te stromen. Helaas kunnen we niet zulke mooie kaarten sturen en doen we van deze plaats alle beste wensen voor 1991.

Het is inmiddels twee dagen later en vannacht is de Golf-oorlog begonnen. Ook de missie van onze president KK (Kenneth Kaunda) heeft niets uitgehaald, behalve een foto op de voorpagina van hem met Hussein. Vanochtend hoorden we op de BBC dat Amerika strategische punten in Irak en Koeweit heeft gebombardeerd. Het lijkt toch een beetje op een spelletje Risk: als je maar voldoende legers hebt en goed gooit, win je. Vanmiddag hoorde ik tijdens een ronde op een afdeling een verhaal uit een gettoblaster schallen over de Golf-oorlog ging. Toen ik vroeg hoe het er mee stond zei iemand "It's quiet". Een andere patiënt uit de Copperbelt die ik wilde ontslaan. Ze zei dat ze niet naar huis kon "vanwege de oorlog".

Ik hoop niet dat deze oorlog Florence' en Douwe's bezoek aan Nederland in het water gooit. Florence kijkt er erg naar uit en jullie kunnen eindelijk vertellen op wie hij lijkt. Dat hij ook gek op mango's is, moet hij van mij hebben!