Het zit er al weer bijna op, deze mooie inspirerende en een beetje "sentimental journey" door Zambia. We kijken er met een zeer goed gevoel op terug. Het zijn in dit land, de geur, de kleur, de vriendelijke mensen, het voelde allemaal zo vertrouwd. Het loslaten van alles in Nederland gaat dan als vanzelf en kost totaal geen moeite. Op dit moment zijn 5 jongens aan het drummen. Ze willen Douwe laten zien hoe zij het doen. Het is echt heel gezellig en ongedwongen. De camping waar we nu zijn. de Livingstone Safari Lodge, is helemaal een beetje ongedwongen. Het wordt gerund door een Fries, een beetje een hippie. Ook al is de camping niet zo mooi onderhouden, het is hier wel gezellig. Gisteren heeft Jesse, de Fries, een rafttocht voor ons geregeld, op de woeste rivier de Zambezi. We deden de 7e t/m 25e rapid. Gelukkig zaten we in een stevige boot en zijn niet omgeslagen. De andere twee boten hadden wel een flipover en we moesten de opvarenden uit het kolkende water trekken. Bij zo'n flipover in een rapid kom je nogal snel onder de boot terecht en is het even zoeken in de stroomversnelling hoe je weer met je hoofd boven water komt. Een Australische vrouw kwam lijkbleek in onze boot terecht en we hebben haar later aan de kant afgezet. Het was een prachtige tocht tussen de steile 200 meter hoge rotswanden, die ruim 20 km lang was en totaal zo'n 4 uur in beslag nam.

We hebben nog niet zoveel geschreven over Chilonga, ons oude ziekenhuis, omdat tijdens het schrijven van de eerste nieuwsbrief de electriciteit uitviel. Elke dag wordt de electriciteit een aantal uren afgesloten om aan de groeiende energiebehoefte van het land te voldoen. In Chilonga zijn we in ons oude huis geweest. Net als veel andere gebouwen was het een beetje vervallen. De Ierse nonnnen zorgeden altijd voor een likje verf en raparaties, maar onderhoud heeft een lage prioriteit bij Zambianen. Er is echter wel heel veel op de compound bijgebouwd, sinds de tijd dat we vertroken, zelfs een geheel nieuwe school voor verloskundigen, waar per jaar 40 in opleiding komen. In het ziekenhuis was het tamelijk rustig. Een aantal afdelingen waren dicht of verbouwd tot fysiotherapieruimte of Aids-counselling afdeling. Sinds 2 jaar zijn ook de Aids-remmers op grote schaal beschikbaar in Zambia, o.a. dankzij USAID en Bill Gates. In Chilonga worden zo'n 200 mensen met ARV's behandeld. Er wordt nu ook actief gescreend op hiv-infectie. Alle zwangeren worden op hiv getest. We zagen dat zelfs in een afgelegen rural health centre als Chiundaponde hiv-testen worden gedaan, middels een druppeltje bloed op een filterpapiertje. Doel daarbij is ook om moeder-naar-kind besmetting te voorkomen. Ook bestaat er een programma gericht op mannen: Man Taking Action, zoals Sr. Musampa van het ziekenhuis ons uitlegde. Er wordt schijnbaar ook makkelijker over Aids gedacht nu het een behandelbare ziekte is. Dutch Gibson verwoordde dat mooi, want hij adviseert zijn personeel als ze een paar keer zich ziek gemeld hebben ("malaria"): "Get your blood tested, get your CD4 count en go on the pills". We kenden Dutch en Barbasa nog uit onze Chilonga-Mpika periode. Zij hebben nu een grote uien en tomaten farm, net buiten Lusaka. We hebben bij hen een nachtje geslapen en het was de enige avond dat het later werd dan 12 uur, maar dat is onvermijdelijk bij de Ierse-Engelse gastvrijheid met veel bier.

Onze vorige rondzendbrief hebben we jullie achtergelaten in Flatdogs, South Luanga. Ook de laatste nacht werder we wakker gemaakt door een grazend geluid. Gerard heeft de tent nog even open geritst om nu te zien welk beest er nu aan het grazen was en zag op 5 meter afstand de roze kop van een grote hippo die onverstoord verder ging. Wij zijn de volgende dag via een behoorlijk bumpie dirtroad naar het asfalt in Chipata gereden. Het was al donker toen we bij een nogal typisch Zambiaans guesthouse in Katete aan kwamen. Na wat twijfels besloten we toch te blijven slapen. Voor 5 euro moet je ook niet veel verwachten. Douwe merkte nog op dat het vast de uurprijs van de kamer was... Het straatbeeld van de Great North en East Road wordt tegenwoordig vooral bepaald door de vele fietsers. De fiets is het vervoermiddel geworden in de dorpen. Op de fiest kan bijna alles vervoerd worden, zoals een aantal zakken mealie meel, 3 grote zakken houtskool, 5 kratten bier, takkenbossen, boomstammen, tot golfplaten die zowel dwars als overeind vervoerd worden. Ook de mobiele telefoon is overal aanwezig, tot in het convent (klooster) van de Zambiaanse nonnen. Toen we bij hen op bezoek kwamen, zaten ze alle 8 met hun mobieltje telefoonnummers en religieuze ringtones uit te wisselen.

Onze vakantie stond ook in het teken van ontmoetingen. We hebben oude bekenden vanuit onze Chilonga-tijd teruggezien, zoals Hildah Bwalya. Het was ontroerend om elkaar in de armen te vallen en terug te mijmeren over toen en om te zien hoe het nu met haar is. Voor Zambiaanse begrippen is ze met haar 62 jaar een oude vrouw, maar nog steeds sterk. Tien jaar geleden zag Gerard haar ook terug, toen met haar zieke zoon Edwin en met een zieke kleindochter. Beiden zijn datzelfde jaar overlden. Prisca, de moeder van haar kleindochter, is in Chilonga opgeleid tot verpleegkundige in de tijd dat wij daar ook werkten. We hadden niet verwacht dat zij nog leefde, maar we kwamen haar "gezond" in Mpika Hospital tegen op de MCH-afdeling. Zij is ook op ARV's en zag er goed uit. Zij had een schort aan met een oproep om je te laten testen op hiv. Ook hebben we Rafael ontmoet, onze tuinman, waarvan wij dachten dat hij allang overleden was aan Aids. Ook hij zag er goed uit en heeft een vaste baan op de ZEM-school als schoonmaker. Francis, de tuinman van Hedie en Rene, heeft ons het ziekenhuis laten zien. We zijn met hem mee naar zijn huis gegaan om zijn vrouw en kinderen te ontmoeten. Zijn vrouw heeft een kleine pre-school opgezet in het dorp wat goed loopt. Het is goed te zien dat mensen ondernemend worden en verantwoordelijkheid nemen om geld te verdienen om ook hun kinderen weer verder op te leiden. Zo heeft Tuesday Chandwe een privekliniek in Mpika en is bezig met het opzetten van een klein prive-ziekenhuisje met 10 bedden. Aubrey, zijn zoon van inmiddels 19, gaat medicijnen studeren en hoopt tzt het ziekenhuis van zijn vader over te nemen. In Lusaka hebben we Maureen Simoonga ontmoet. Florence heeft met haar samengewerkt op de moeder-en-kind (MCH) poli. Zij had speciaal om ons te zien de 700 km gereisd naar Lusaka. Het was geweldig om elkaar weer te zien. Ook haar kinderen studeren in Lusaka. We hadden met hen afgesproken op Manda Hill, een van de grote winkelcentra in Lusaka. Namoonga is 4e jaars economiestudent en heeft veel ambities. Peter Junior is 2e jaars medicijnen. Hij heeft een beurs gekregen omdat hij goed presteerde op de middelbare school. Maureen werkt hard als health assistant en bekostigt de studie van Namoonga.
Ook de ontmoetingen met andere rondtrekkende toeristen waren boeiend. Zo kwamen we een Frans gezin tegen, die al voor de 7e keer op vakantie in zuidelijk Afrika was. Zij gaven ons hele bruikbare tips over de North Luangwa Valley. Adam en Helen, een Zimbabwiaans stel, waren onze buren in een lodge in Mpika. Zij vertelden ons over de vreselijke gebeurtenissen in hun land. Ze hebben nauwe contacten met de oppositie en lieten ons foto's van de misstanden op hun laptop zien, die ze ook naar Europa sturen. Het Australische koppel, Gary en Joan, zijn 60-ers die al 15 maanden over de wereld trekken in een oud VW-busje. We kwamen hen onderweg een aantal keren tegen en zij nodigden ons uit om een keertje langs te komen in Australie.

Maar natuurlijk waren er ook onderweg heel veel contacten met Zambianen, soms in de dorpen, tijdens de gameviews, op de campings, de markten, de winkeltjes en restaurants. Altijd erg behulpzaam om je verder te helpen. We zullen dit mooie land en de mensen missen, en genieten dus nog maar even van de twee dagen die ons nog resten.

Nadat we de vorige mail naar jullie verstuurd hadden, bracht Edwin de watchman ons terug naar de tent, schijnend met z'n lamp van links naar rechts, elk bosje werd belicht, kwamen we veilig bij onze tent aan. De jongens klommen de boom in en wij kropen in onze tent op de grond. Luisterend naar de Afrikaanse geluiden en het inmiddels vertrouwde hippo-geluid vielen we in slaap. Rond 1 uur 's nachts werden we wakker van geschuivel langs onze tent en geritsel van takken. Een schaduw van een olifant verduisterde onze tent. We hielden onze adem in, maar er gebeurde gelukkig niks.

De ochtenden beginnen altijd vroeg in Zambia. Douwe en Florence zaten aan de picknicktafel toen een olifant hun richting op kwam. Hij bleef op 10 meter afstand staan. Ze doken beiden de auto in en zagen Gerard achter de olifant vandaan komen. Hij ging snel de trap op naar de tent waar Koen lag te slapen. De olifant liep om de boom en begon van de bladeren te eten en liep vlak langs onze tent. Een uurtje later kwam een hele kudde olifanten de rust op de camping verstoren. Ook bij de Zambianen veroorzaakt dat de nodige aandacht. We hebben ze ongeveer een uur gadegeslagen. Langzaam trok de kudde over de camping, op zoek naar bladeren maar ook naar allerlei eten van de toeristen. We moesten snel ons ontbijt met gebakken eitjes opeten. Ook de apen moet je goed in de gaten houden, want die proberen ook van alles open te maken en op te eten. Bij ons verdween een tomaatje van de snijplank. Bij onze buren werd de koelbox open gemaakt.

's Middags en 's avonds gingen we op gamedrive. Totaal 4 uur op een open auto, en rond zonsondergang een sundowner aan het water. Hoogtepunt was aan het eind, toen we met spotlights een luipaard zagen. We hebben hem een lange tijd gevolgd: de auto reed naast hem, op jacht naar een antilope. We hebben (helaas) gemist dat de luipaard deze antilope te pakken kreeg, omdat we om 8 uur uit het park moesten zijn.

Ook vanochtend zijn we op gamedrive gegaan, met allereerst een 2 uur durende wandeling door het park. We hebben verschillende tracks van de beesten bestudeerd, allerlei uitwerpselen bekeken, etc. Na zo’n ochtend lukt het wel om de poep en sporen te herkennen, maar we weten natuurlijk niet hoelang zoiets blijft hangen. Wel mooi om te zien hoe de olifantenpoep door apen weer ontrafeld wordt, en ook door mestkevers en termieten wordt opgegeten. 's Ochtends is het best nog wel koud, en de wandeling was dus beter dan achter op een open auto te zitten. De laatste twee uurtjes van de gamedrive hebben we nog wel rondgereden en giraffen, zebra's, krokodillen, etc. bekeken. Het is elke keer toch weer heel bijzonder om deze beesten in hun natuurlijke omgeving te zien.

De rest van de dag hebben we gerelaxed in Flatdogs, de camping waar we staan. Inmiddels is de auto gerepareerd door Patrick, een mecanicien van de garage alhier. Er bleek een stuk van de remschijf uitgevallen te zijn, en ook alle remvloeistof was eruit gelopen. De auto en de remmen doen het nu weer en we zullen morgen richting Lusaka vertrekken, en daarna naar Livingstone.

Flatdogs is overigens een prachtige plek aan de Luangwa rivier en bestaat sinds 1999. De naam 'platte hond' slaat op de vele krokodillen die hier in de rivier zitten. Verder is het geluid van de hippo's kenmerkend voor deze plek en veel andere campingplekken langs rivieren in Zambia.

Inmiddels zijn we weer bij een Internet Access Point. Vandaag zijn we na 4 dagen bushroads aangekomen in Flatdogs, bij Mfuwe. Flatdogs is een camping aan de Luangwa rivier, en ligt tegen het South Luangwa National Park aan. Op de camping komen elke dag ook olifanten, nijlpaarden, apen etc. langs. Net nadat we waren aangekomen, kwam een kudde van zo'n 10 giraffen langs de receptie wandelen. Douwe en Koen hebben hun tent 'opgezet' op een boomplatform, zo'n 3 meter van de grond. Alleen de binnentent staat op, want het is aardig warm hier in de vallei. Als we 's avonds naar het restaurant lopen, en dat hebben we net gedaan, moet dat onder escorte, want ook leeuwen kunnen zich hier op de camping laten zien... Een nijlpaard is vorig jaar in het zwembad geduikeld. Het kostte z'n leven, want hij kon er niet uitgehaald worden. Ook het zwembad moest na deze actie herbouwd worden.

Vorige week hebben we ook verscheidene andere mooie plekjes aangedaan. We zijn twee nachten bij Kapishya Hot Springs geweest, waar 40 graden warm water uit de grond borrelt. Mark Harvey runt deze plek en hij was zo aardig om ons een lodge te geven tegen een sterk gereduceerde prijs. We hebben daar Koen's 16e verjaardag gevierd en 's avonds heerlijk Mexicaans gegeten aan een lange tafel met de andere gasten. Daarna hebben we een dagje en nachtje in Mpika doorgebracht en o.a. Tuesday Chandwe en familie teruggezien. Chandwe werkte destijds met ons in Chilonga en is ook twee keer in Nederland geweest.

Vier dagen geleden zijn we dus van de (verharde) Great North Road afgegaan. De koelbox hadden we volgeladen met tomaten, bananen, kool, zoete aardappelen en brood. De eerste dag zijn we naar de rand van de North Luangwa Valley gereden (escarpment). Toen we in Zambia woonden was de North Luangwa valley niet toegankelijk voor gewone mensen (wel voor biologen). We waren nu dus wel 'excited' om daar door heen te rijden. Mark Harvey had op onze kaart aangetekend waar we de juiste afslagen moesten nemen. Op onze eerste stop, net binnen het park, kampeerden we langs een riviertje met hippo's (nijlpaarden) in Ntwange Community Camp. De 'campingbeheerder' stookte voor ons drie vuurtjes op: een voor een warme douche, een om te koken en een om bij te zitten. We waren de enige campinggasten. De nacht was verder rustig. De volgende dag reden we door het nationale park en zagen onderweg veel antilopen, zebra's, nijlpaarden. De wegen waren erg goed, alleen op het eind was het erg zoeken naar de weg naar de ponton (pont) die ons aan de andere kant van de Luangwa rivier moest brengen. Pas toen Douwe iemand aan de overkant zag staan, wisten we dat we in de buurt waren. Net voor 'sluitingstijd' van het park bereikten we de pont. Alleen Gerard mocht eerst met de auto over. Hij kon eerst de steile oeverhelling niet op, maar dat lukte uiteindelijk met de 4x4. Daarna gingen Florence, Douwe en Koen over. De camping lag naast de pontoon en dezelfde mannen die ons overtrokken, verschenen ook op de camping. Een van hen verscheen even later in een spierwit pak en met koksmuts op. Hij vertelde dat hij voor ons kon koken. 's Avonds zaten we bij het kampvuur nog lang met hen te praten onder een prachtige sterrenhemel en bij het gegrom van de hippo's.

De volgende dag reden we naar Luambe National Park en kwamen onderweg geen enkele auto tegen! Vaak stopten we even bij dorpjes om te vragen of we echt wel op de goede weg waren. Ook in Luambe National Park stonden we weer aan een rivier met hippo's die we 's avonds uit het water zagen gaan en vanochtend weer terug zagen komen. De hippo's grazen namelijk 's nachts. We dronken nog een sundowner in het restaurant dat door een Zuidafrikaanse dame gerund wordt. Vandaag dus ons pad vervolgd. Onderweg moesten we stoppen bij overstekende olifanten, die nog even trompetterden toen we voorbij reden. Douwe heeft vandaag ook z'n eerste 'rijles' gehad in een deel van het South Luangwa National Park. Hij deed het heel goed en vond het leuk. Tijdens het rijden hoorden we al wat gepiep bij een van de banden. We zijn net even langs een garage gegaan hier in Flatdogs bij de camping en blijkt dat een van de remleidingen waarschijnlijk kapot is. We zullen proberen de auto hier morgen te repareren. Morgen en overmorgen gaan we op gamedrive in een open auto door het park. We zullen een nightdrive doen en misschien ook nog een wandeling. Als de auto gerepareerd is, gaan we het asfalt weer op naar Lusaka en zullen dan na een dagje rust doorgaan naar de Vic Falls in Livingstone.

Beste jullie. Zo begonnen we de nieuwsbrieven die we tussen 1989 en 1992 vanuit Chilonga, Zambia schreven. We zijn nu voor een vakantie terug in Zambia en voelen ons gelijk weer thuis. Sinds onze aankomst op 13 juli hebben we al veel ondernomen. We hadden per e-mail via een Mr. Simon een 4WD (four wheel drive) gehuurd. Dit blijkt een 16-jaar oude Toyota Landcruiser Prado te zijn die het tot nu toe goed doet. Mr. Simon haalde ons ook van het vliegveld en bracht ons naar het eerste hotel. Net voor ons vertrek uit Nederland sms'te hij ons nog even en ook in Nairobi tijdens onze tussenstop hadden we nog even op die manier contact. Communicatie heeft in Zambia ook een grote vlucht genomen. Bijna iedereen loopt met een mobiel telefoontje en Mr. Simon heeft de hele dag een oortje in om met jan-en-alleman contact te houden. Een tweede grote verandering kwamen we tegen toen we de volgende dag wat inkopen gingen doen. Er zijn nu giga shopping malls in Lusaka waar alles te koop is. Grote supermarkten met 30 kassa's waar je met je Mastercard betaalt en ook grote campingwinkels. De eerste ochtend zijn we een paar zaken langs geweest voor voorraad, een coolbox en na wat zoeken kochten we uiteindelijk een 3 kg gastank bij Game en een gaspit bij de Shoprite. Daarna moest de fles nog gevuld worden en ook dat lukte nog redelijk goed, alhoewel dat als vanouds door heel wat personen uitgevoerd moest worden met een aantal bonnen. We reden uiteindelijk pas begin van de middag uit Lusaka en kwamen de eerste dag niet verder dan Mkushi, 300 km van Lusaka, waar nu toevallig een camping langs de Great North Road was.

De tweede dag bereikten we Kasanka National Park, waar we een aantal safari's gemaakt hebben, heel veel kudu's en ook vier olifanten hebben gezien. De olifanten, indrukwekkend groot, hadden een paar dagen eerder op een camping een toilet vermorzeld. Ook naast onze tenten lagen grote olifantdrollen. Verder was het heel bijzonder om zo in het park te kamperen bij een kampvuurtje en 's nachts alle geluiden te horen. We stonden dicht bij een stroompje met nijlpaarden. Zo nu en dan kwam er een grommend geluid achter het riet vandaan. Verder zaten er ook een paar apen die hoog van boom tot boom sprongen. Om door het park te rijden moesten we met een pontje over de Kasanka rivier. Dit is een houten vlot waar je met ijzeren oprijplaten oprijdt; vervolgens word je met een touw overgetrokken. Douwe en Koen hebben zich ook verdienstig gemaakt om de auto over te zetten. Na Kasanka zijn we over een moeilijk begaanbare weg naar Chiundaponde gereden. We overnachtten in een dorp die speciaal voor toeristen een aantal hutten ingericht had. 's Avonds was er muziek en dans bij een houtvuurtje en natuurlijk aten we het traditionele eten: nshima, gemaakt van maismeel en casavemeel. Chiundaponde ligt in Mpika District en werd regelmatig door ons bezocht. We hebben nu dus ook een korte stop gemaakt bij het rural health centre. Een van de nurses werkte daar in 1991 ook al en kende ons nog. De 70-km "weg" naar de verharde weg (tarmac) was erg slecht en we deden er zo'n 4-5 uur over. Een van de bruggen was ook in de regentijd weggespoeld, waardoor we langs de Chief’s Palace moesten. Je kunt de chief niet passeren zonder hem te groeten, te vertellen wat je kwam doen, en vooral wat geld achter te laten. We zijn dus ook 5 minuten op audientie geweest bij Chief Chiundaponde die met een rood gewaad op een gele plastic stoel in z'n insaka recht zat te spreken.

En toen waren we in Chilonga! Veel was nog hetzelfde. Francis Katongo, die vroeger werkte bij Hedie en Rene werkte, is nu watchman en zat in uniform bij de ingang van het ziekenhuis. Hij heeft ons door het ziekenhuis geleid. Wat vooral opviel was dat een aantal afdelingen omgebouwd waren. Ward 4 was nu een VTC (voluntary testing and counselling), oftewel de aids/hiv-afdeling waar poli-patienten aids-remmers krijgen. Ward 2 was een fysiotherapie afdeling. Aan ward 6 waar Florence bevallen is en Douwe geboren, is nu een nieuwe vleugel aangebouwd. De tbc-afdeling was vrijwel helemaal leeg omdat patienten in de dorpen worden behandeld en niet meer twee maanden in het ziekenhuis hoeven te liggen. Ook de compound was sterk veranderd met heel veel nieuwe stafwoningen en een guesthouse waar wij konden logeren. We zijn totaal twee dagen in Chilonga geweest en hebben heel veel bezoekjes afgelegd. Indrukwekkend was het contact met Peter Mulaita, de zoon van Brendah, die voor Douwe gezorgd heeft en hem z'n tweede naam gegeven heeft: Mubanga. Brendah is in 1999 overleden, waarschijnlijk ten gevolge van aids. Peter heeft nu een winkeltje tegenover het ziekenhuis in Malama. We zijn met hem ook even naar z'n huis gegaan en hebben zijn vrouw en twee kinderen gezien. Ook hun oudste heet Mubanga, vernoemd naar oma. Ze hadden ook een mapje foto's in huis met de foto's van Douwe en Koen die wij regelmatig naar Brendah stuurden.

En toen was de power off... Inmiddels zijn we al weer heel wat dagen verder en opnieuw in Mpika beland. We gaan zo meteen door de North Luangwa Valley. Het zal een trip worden van 4 dagen om uiteindelijk in South Luangwa Valley te komen. Daar hebben we vast wel weer toegang tot e-mail.