Gerard de Vries: juni 2023

Spandoek dat sinds de inval in Oekraïne tegenover de Russische ambassade hangt

Bij de landing in Riga werd er hard geklapt. Meestal gebeurt dat omdat passagiers opgelucht zijn dat de reis goed verlopen is. Dit keer omdat we na veel vertraging eindelijk in Letland waren. We konden eerst pas met een uur vertraging aan boord. Daarna bleek bij de startbaan dat een van de radio’s in de cockpit niet werkte en taxiede het vliegtuig terug naar de gate. De opgeroepen technicus kon de radio ook niet aan de praat krijgen en dus moesten we wachten op een ander vliegtuig. Toen we daar eenmaal in overgestapt waren, was er geen ‘pushbacktruck’ beschikbaar. “Murphy’s law”, zei de stewardess. En zo vertrokken we met 4 uur vertraging uit Amsterdam, ook al met applaus.

Maar het applaus had niks te maken met de vlucht. Bij het vertrek kregen veel Letten nog net mee dat het nationale ijshockeyteam gescoord had. Ze speelden tegen de Verenigde Staten om de derde plek in het wereldkampioenschap. Bij de landing, was de blijdschap natuurlijk groot toen de mobieltjes meldden dat het kleine Letland brons had veroverd door het grote Amerika te verslaan, in de verlenging met een golden goal. Toeterende auto's met vlaggen reden de bus voorbij die me van het vliegveld naar het hotel bracht. Het parlement besloot 's avonds dat de volgende dag een vrije dag was (https://nos.nl/artikel/2476973-historisch-ijshockeyresultaat-leidt-in-letland-tot-spontane-vrije-dag). Gelukkig ging de workshop die wij over resistente tuberculose organiseerden, gewoon van start. De Letse deelnemers hadden een kort nachtje gehad.

De geschiedenis van Letland is een bijzondere, zeker met de huidige Russische oorlog tegen Oekraïne in gedachten. ‘Lijfland’ is eeuwenlang bezet geweest door Duitse ridders, Polen, Zweden, Russen (tsaar Peter de Grote), Fransen (Napoleon), weer Russen en weer Duitsers (Eerste Wereldoorlog). Maar bij het einde van de Eerste Wereldoorlog (1918) zagen de Baltische landen eindelijk kans om onafhankelijk te worden. Voor het eerst een eigen natie. Dat duurde tot 1940. Een jaar eerder, op 23 augustus 1939, hadden Stalin en Hitler een (geheim) akkoord (het Molotov-Ribbentroppact) gesloten waarbij de Baltische Staten onder de invloedsfeer van de Sovjet Unie kwamen. Een jaar later annexeerde de USSR de landen na een schijnreferendum. Tegenstanders werder gedeporteerd naar de goelags (strafkampen). In de zomer van 1941 namen de Duitsers de Baltische landen in, vermoordden het grootste deel van de Joodse bevolking en voerden veel mensen naar hún concentratiekampen. Drie jaar later kwamen de Russen weer terug, met opnieuw deportaties naar Siberië. Elke Letse familie kent wel iemand die weggevoerd is naar Duitsland of Rusland.

In 1989, 50 jaar na het Molotov-Ribbentroppact, was het besef groot dat vreedzaam verzet de enige manier was om weer onafhankelijk te worden. Deze Baltische Weg (Baltic Way) is niet in mijn geheugen gekomen, omdat we toen in Zambia woonden en alleen nieuws konden volgen via de wereldomroep. Beelden van de val van de Berlijnse muur zag ik ook pas vele maanden later.

Op 23 augustus 1989 kwamen 1,5 tot 2 miljoen Esten, Letten en Litouwers ‘s avonds als een flashmob uit hun huizen. Sommigen mensen waren met busjes naar lege plekken in het land gegaan. Om 7 uur gaf iedereen elkaar een hand en zo kwam een keten van 660 km tot stand. Mensen zongen volksliederen, waardoor dit ook de zingende revolutie wordt genoemd. De Sovjet Unie greep niet in, maar het herstel van de Baltische Staten liet nog een tijd op zich wachten.

In januari 1991 werd het nog spannend toen Sovjet tanks Riga binnenreden. Het Letse volk bood ook nu een vreedzaam protest door op strategische punten barricades op te werpen. Ongewapend. Met de afbrokkeling van het Sovjetimperium werden de Baltische landen later dat jaar weer zelfstandig. Nu 32 jaar. Veel mensen hebben herinnering aan andere tijden.

Het is een lang verhaal geworden over een complexe geschiedenis die goed te uitgelegd werd in het Occupation Museum. Het bezoek aan het museum en aan Letland liet me weer eens zien wat voor shit er allemaal in de wereld is (geweest) en hoe belangrijk vrijheid is. Letland kan zich met 1,8 miljoen inwoners alleen veilig voelen in de Europese Unie en onder bescherming van de NAVO. Solidariteit is belangrijk. De Letten laten hun steun aan Oekraïne op veel plaatsen zien. In de stadsbussen hangt de geel-blauwe vlag als stil maar krachtig protest. Mijn Letse collega had er ook altijd eentje op de achtergrond bij onze digitaal overleggen.

Het was heerlijk om nog vier dagen samen de stad te verkennen. Riga heeft op mij altijd een aantrekkingskracht gehad en stelde niet teleur. Zaterdagavond belandden we in een ‘vrijstaat’ waar een hippie- en punkfestival was. Het was mooi om daar rond te hangen en van de vrije geesten te genieten.