11. A tire passed by

Het is alweer een tijd geleden dat we een rondzendbrief stuurden. Daarom gelijk maar twee. De reden dat het zolang duurde was natuurlijk weer de werkomstandigheden in het ziekenhuis. De meeste tijd zijn we met twee dokters, doordat iemand naar een vergadering, seminar of op vakantie is. Deze week bijvoorbeeld is Doreen naar Lusaka voor zo’n seminar en volgende week gaat Djurre voor 6 weken naar Nederland. Het ziet er dus naar uit, dat er in de toekomst niet veel verandering in komt. Om een rondzendbrief vol te schrijven, zal ik dan ook terug moeten vallen op het ziekenhuis. Gelukkig is er altijd voldoende te beleven en zou je zo een boek vol kunnen schrijven....

Een paar weken geleden had ik het weekend dienst en was het 't weekend van de 'assaults' (Engels voor mishandeling). Natuurlijk zien we altijd wel gevallen van assault, maar dit weekend was het echt raak. Er blijkt bovendien een soort regel te zijn dat nooit iets alleen komt, maar meestal twee of drie achter elkaar.

Er was die week al iemand opgenomen, die door een bijl in z’n schouderblad geraakt was (gebijld). Het schouderblad was doormidden en z'n long ingeklapt. De schoonmaker in de kliniek Mpepo, hier meer dan 100 km vandaan, had de wond netjes dichtgenaaid. Voor dit soort mishandelingen zijn in het Zambiaans-Engels (to axe) en in het Bemba (ukukoma) speciale werkwoorden bedacht.

Geen assault case, maar wel een lelijke snijwond in de neus.

Op vrijdagmiddag werd een man binnengebracht, die met een pounding stick (een stamper voor maïs) in elkaar geslagen was. Z’n onderbeen was gebroken en lag open, evenals een onderarm. Verder was hij ook tegen z'n borst geslagen en was een rij ribben kapot. De long was ook beschadigd/gekneusd. Als snel werd duidelijk wat er gebeurd was. Een dag eerder was een meisje van 16 jaar in het ziekenhuis doodgegaan. Ze was twee dagen daarvoor binnengekomen, bewusteloos. Ze was thuis bevallen en bij de bevalling was het kind doodgegaan. De moederkoek was blijven zitten en ze ging naar een traditional healer voor de behandeling. Die gaf haar bepaalde kruiden die de baarmoeder doen samentrekken. Waarschijnlijk waren deze medicijnen te giftig waardoor ze buiten bewustzijn raakte en uiteindelijk overleed. Onze patiënt bleek de traditional healer te zijn, en had de boze familie over zich heen gekregen. 's Middags heb ik geprobeerd de botstukken tegen elkaar te zetten. De volgende dag bezweek hij aan z'n (long) verwondingen.

Dezelfde avond werd ik bij een nieuwe patiënt geroepen die ook 'assaulted.' was. Ze was een vrouw van 50 jaar, die bewusteloos werd binnengebracht. De vorige avond was ze geraakt. Eerst werd gezegd door haar man, vervolgens door een familielid en tenslotte vertelde men dat het iemand van de 'extended familiy', dus een ver familielid, die haar geslagen had. Een helft van het lichaam was verlamd en haar pols was heel traag, een teken van een bloeding tussen de hersenen en de hersenpan. Nou moet je dat meteen opereren en dit bestond al meer dan 24 uur. De operatie ('burr hole') ken ik alleen maar uit de boeken. We hebben toch maar geprobeerd een ontlastingsgat in de schedel te maken, om de druk van de hersenen af te halen. Eerst nog even snel een paar boeken doorkijken om vervolgens midden in de nacht deze operatie te doen. Het ging allemaal maar moeizaam. Een raar idee om ze tegen de hersenen aan te kijken. Ook het 'gereedschap', een botte handboor, was niet helemaal geschikt voor zo'n operatie. Helaas was het allemaal te laat. Ze is nu na 4 weken nog steeds in coma en zal daar ook wel niet meer uitkomen.

De volgende avond kwam het derde assault geval binnen. Een jongen was door z'n oom, die niet helemaal goed was, met een bijl in z’n nek geslagen. Er zat een diepe gapende wond. Alleen een spier was doormidden. De grote halsslagader, aders en zenuwen waren wonderlijk genoeg intact. Hij heeft ontzettend veel geluk gehad. De paar kleine 'assault-cases' van de zondag herinner ik me niet meer, maar in totaal waren het er geloof ik zes over het hele weekend.

Ook geen assault, maar een pleural tap (vocht achter de longvliezen)

Soms komen hier ook witten/blanken, of in het. Bemba 'musungu' (meervoud basungu), naar het ziekenhuis voor behandeling. Vorig jaar kwam een gillende Italiaan binnen, die van een vrachtwagen gesprongen was. Hij gilde het hele ziekenhuis bij elkaar. Sprak bijna geen Engels. Hij had een breuk van z'n enkel en ging terug naar Italië. Een paar maanden later stond hij weer voor de deur met 4 liter vino rosso en bianca.

Vanmorgen kwam weer een musungu binnen na een ongeluk. Ditmaal een Engelsman die in de North Luangwa Valley werkte. Hij organiseert 'walking safari's'. Hij was geraakt door een ketting die los sprong, toen ze probeerden hun vastgeraakte auto los te krijgen. De ketting raakte hem in het gezicht. Met een vliegtuigje werd hij naar Mpika gebracht en vervolgens naar Chilonga. Hij had een grote tulband om z'n hoofd, had een soort groen padvinderskostuum aan (korte broek met wandelschoenen) en een mes om z'n middel. Hij was een beetje groggy. De wonden vielen mee; een blauw oog en twee hoofdwondjes die gehecht moesten worden. Hij nodigde ons uit om eens op z'n camp te komen in de Valley. We willen dit ook zeker doen. De North Luangwa Valley is een natuurpark, dat nog niet echt open is voor toeristen zoals de South Luangwa Valley. Er zijn bijna geen berijdbare wegen en er wonen ook geen mensen. Een mes heb je denk ik wel nodig, om je een weg te banen of wilde beesten van je af te houden. Wordt vervolgd, hoop ik....

Een ander verhaal dat me lang bezig houdt is het volgende. Een paar weken geleden liep ik 's avonds een ronde door het ziekenhuis en werd ik bij een vrouw, Rhoda, geroepen die buikpijn had. Ze was 38 weken zwanger en had al weken diarree. Dit is vaak één van de eerste verschijnselen van AIDS. Ze was die week 'gecounselled', verteld dat we aan deze ziekte dachten en dat we een bloedtest wilden doen. De verpleegkundige vertelde me dit en zei dat ze waarschijnlijk een beetje depressief was. Bij onderzoek vond ik dat ze heftige pijn in de rechter onderbuik had. Ik dacht aan een blinde darmontsteking in de zwangerschap, dus maar in de nacht geopereerd. Het was lastig om een blinde darm eruit te halen, als er ook een zwangere baarmoeder naast ligt, maar het lukte. De blinde darm was goed ontstoken. 

De volgende ochtend toen ik haar weer zag, zei ze "Dokter, ik heb weeën". Dit is heel goed mogelijk na een blindedarmontsteking en een operatie. "Maar snel naar de verloskamers", zei ik en ze werd op de brancard daar naartoe gebracht. In de verloskamer begon ze te persen en beviel van een jongetje op de brancard. De verloskundige die de bevalling deed, zei dat er waarschijnlijk nog een kind was. Een paar minuten later beviel ze van het tweede kind, maar deze redde het niet. Het was ook maar 1400 gram. Het eerste kind woog 1800 gram.

Van Hemel couveuse (Nederlandse uitvinding) voor premature kinderen

Een paar dagen later kregen we de uitslag van de H.I.V.-test: positief. De wond genas wonderlijk genoeg heel goed, geen wondinfectie of iets dergelijks. Wel had ze steeds maar diarree en begon er steeds magerder uit te zien. Na 10 dagen was de wond geheeld en de hechtingen gingen eruit. Nog steeds prima. Een paar dagen later kwam ik op haar zaaltje en rook al dat het er erg stonk. Ik dacht eerst dat het de diarree was, maar de wond was opengegaan en de groene pus stroomde eruit. Waarschijnlijk door de verminderde afweer door de H.I.V. infectie. We hebben haar moeder en haar zus over de ziekte verteld; ze was zelf te ziek om het aan haar te vertellen.

Gisteren werd ik opgezocht door een man, Francis, die een tijd haar vriend was. Hij was bij haar weggegaan toen ze net zwanger was. De familie schakelde de politie in en kwam met 6 politie-agenten bij hem. De politie wilde hem arresteren, de familie hem molesteren en z'n huis in de fik steken. Sociaal werk hoort hier ook bij, dus heb ik met de moeder van Rhoda gepraat. Ze was erg boos op Francis, omdat hij Rhoda in de steek had gelaten. Ze hadden elkaar ruim een jaar geleden leren kennen. Francis was getrouwd en kwam uit Kitwe (Copperbelt). Hij was bij Rhoda en haar moeder ingetrokken en de moeder was weggegaan naar Mbala en had het huis aan hen gegeven. Toen Francis in Mpika een baan kreeg, liet hij Rhoda in de steek en kwam z'n eerste vrouw weer bij hem wonen. Ook toen ze ziek werd, heeft hij haar nooit meer opgezocht. De grootmoeder wilde dat hij z'n verantwoordelijkheid als vader neemt. Ze zegt dat ze zelf oud is en hoge bloeddruk heeft.

Inmiddels gaat het verhaal verder en weet ik niet of ik het gehele verloop nog kan beschrijven. Het is een dag later en Rhoda is nog steeds erg ziek, waarschijnlijk zal ze binnenkort doodgaan. Vanochtend belde Francis op. Hij had z'n ouders van de situatie op de hoogte gesteld en verwacht z'n moeder. 's Middags zag ik Francis en heb het verhaal van de grootmoeder voorgelegd. Hij was bereid om met de grootmoeder te praten en eventueel Rhoda te zien. Dat moet dan morgen gaan gebeuren. 
Overmorgen 8 september gaat deze brief weg. Ik laat nog wat ruimte voor het vervolg over. Het is 7 september en vandaag dus geen Francis meer gezien, waarschijnlijk het meest gehoorde excuus 'due to transport' (geen vervoer). Dit doet me ineens aan de mensen denken die twee weken geleden binnengebracht werden, na een auto-ongeluk. Toen ik een paar dagen later aan de chauffeur vroeg, hoe het gebeurd was, zei hij "a tire passed by", een wel heel mooie beschrijving van een wiel wat er afvliegt.

Iets meer dan een wiel dat van de auto afvliegt.

Zo dat was weer genoeg uit het ziekenhuis. Ik hoop de komende weken het wat rustiger aan te kunnen doen. Het begint nu allemaal dichterbij te komen. Ik verwacht dat Florence over twee weken, dus 19 september bevalt. Nou heb ik er wel vaker naast gezeten met voorspellingen, maar wie weet hoe het deze keer gaat.