18. Zuid Afrika, het verbodenland

Eindelijk vakantie. Dit jaar hadden we nog maar een weekje vakantie genomen. Nu weg van alle drukte in Chilonga; het betekende een begin van het echte afscheid, half januari. Bestemming: Zuid-Afrika, het verboden land. Toen we 3 jaar geleden in Zambia aankwamen was het buiten kwestie om naar Zuid-Afrika te gaan. Nu, via de informatie die we hier krijgen, lijken er veranderingen plaats te vinden. Het ANC is toegelaten en het ANC-hoofdkantoor van Lusaka naar Johannesburg verplaatst. Wel zijn er allerlei 'onderlinge' twisten en moordpartijen, zoals we in de kranten (Times of Zambia, NRC) lezen of via de wereldradio horen. Het is toch moeilijk om daar een voorstelling van te maken als je geen beelden ziet. Alleen in Lusaka zien we soms TV. Zelf was ik daar al 4 maanden niet geweest, Florence 6 maanden niet. Begin dit jaar begon toch plotseling het idee te leven om, nu we zo dicht bij Zuid-Afrika zijn, daar heen te gaan.

Het was spannend in Zambia, omdat de verkiezingen voor de deur stonden. Spannend hoe de auto zich zou gedragen. Na bijna 3 jaar heeft de Renault allerlei vermoeidheidsverschijnselen en de afwezigheid van reserve-onderdelen laat zich nu merken. Een koplamp ligt eruit, nadat ik een hond ha aangereden. Verder slaat de motor na een paar 100 km vanzelf af. Men zegt dat het een soort 'air lock' is. Het ontbreken van deskundig advies maakt je een speelbal van de monteur. In ieder geval gingen we met veel goede zin op 26 oktober op pad. We reden in twee dagen naar Lusaka. Natuurlijk lag daar nog ziekenhuiswerk en moest ik naar NORAD, de Noorse ontwikkelingsorganisatie, om geld binnen te slepen voor een verbouwing in het ziekenhuis. De auto stond een dag in de garage. De koplamp kon niet vervangen worden. Wel werd de benzinepomp eruit gehaald en vervangen. Men zei dat dit het euvel was... In de hotels wemelde het ondertussen van de journalisten. Sommige komen net uit Zaïre, waar bijna een burgeroorlog staat te beginnen. 's Avonds zien we op het nieuws hoe blanken uit Zaïre de grens overgaan naar Zambia.

In Zambia lijkt het allemaal gespannen rustig. Met een leger journalisten en ex-president Carter, van het verkiezingswaarnemingscommittee, moet het toch fair verlopen. Wij hebben gekozen om toch maar voor de verkiezingen het land uit te zijn. Je weet maar nooit, misschien gaan de grenzen wel dicht en valt onze vakantie in het water!

Op 30 oktober gingen we op weg naar Vic Falls (Zimbabwe). Nog een beetje namijmerend over het werk. De laatste week was druk geweest om het werk over te dragen. Vaak tot diep in de nacht. Per 1 november is Djurre medical superintendent. Nu eindelijk los van m'n werk. Voor het eerst zit ik weer gewoon aan andere dingen te denken. De dagen in Vic Falls staan dan ook in het teken van het uitrusten. Veel slapen en liggen bij het zwembad. Lekker eten in de luxe hotels. Verder ook in het teken van de verkiezingen. Via de TV volgen we op 1 november, de dag na de verkiezingen, de uitslagen rechtstreeks. Ook Mpika komt door: MMD/Chiluba 8000, UNIP/Kaunda 600. Aan het eind van de dag lijkt het wel duidelijk. Kaunda verliest dik en Chiluba zal de nieuwe president zijn. Zal KK het allemaal zo gemakkelijk accepteren of staat er nog iets te wachten? Chiluba werd de volgende dag geïnstalleerd als de nieuwe president en het bleef rustig. Bij de grenzen die we de volgende dagen passeerden was dit altijd het gesprek. Uit Zambia? "How is Kaunda?"

De reis verloopt verder zonder problemen, via Bulawayo (Zimbabwe) naar Gabarone, de hoofdstad van Botswana. Op de hotelkamer de eerste konfrontatie met de programma's van de Zuidafrikaanse TV (Bop TV - de zwarte zender en TV1 - de witte zender). Veel over de staking op de 4e en 5e november, vanwege de BTW op levensmiddelen en medische diensten. Raar om alle reklame en TV-series :in het Afrikaans te horen. We zagen ook het nieuwe gezicht van Shell. Het zoontje van de baas (wit) speelde met het zoontje van de pompbediende (zwart).

We kwamen Zuid-Afrika binnen via de 'Republiek Bophuthatswana'. Een gebied door Zuid-Afrika als onafhankelijke staat verklaart, maar nergens ter wereld erkend. Bophuthatswana bestaat uit 7 'eilandjes' in Zuid-Afrika. Naast Bop zijn er ook nog Ciskei, Transkei en Venda. In deze gebieden wonen 5 miljoen zwarten, die een 'eigen regering' hebben. Doordat ze niet tot Zuid-Afrika behoren, delen ze ook niet mee in de weelde van dit land. Deze landen zijn maar dorre gebieden. Naast deze 4 'landen' zijn er ook nog 6 thuislanden, waaronder kwaZulu (van Chief Buthelezi). Ook deze hebben een eigen kabinet, verantwoordelijk voor het gebied. Zuid-Afrika noemt zich een Unie van 4 provincies: Transvaal en Oranjevrijstaat, ooit zelfstandige Boere (Afrikaner) Republieken en Natal en de Kaapprovincie (overwegend Engels).

Zuid-Afrika is een land van kontrasten: tegenstellingen tussen wit en zwart, rijk en arm. Ook dit zal een zwart-wit verhaal worden. Het was al snel duidelijk waar we waren. Grote stukken akkerland, met sproei-installaties. De zwarte knechten op het land, op de traktoren. Hier en daar een grote hoeve waar Mnr. Botha en Mnr. Potgieter woont. Op een paar honderd meter de vervallen huizen van de zwarte knechten. De hele infrastruktuur ten gunste van deze grote Boeren; goede wegen, spoorlijnen langs de dorpen waar grote graan silo's staan, elektriciteitsdraden die alleen maar naar de boerderij gaan en niet naar de andere huizen. Het is wel duidelijk wie hier het werk doen en waar het geld naar toe gaat.

De eerste nacht overnachtten we in Lichtenburg (Transvaal). Bij de bank was alleen de jongste bediende, die de prullenbakken schoonmaakte, zwart. In alle winkels wit personeel. Veel van deze dorpen zijn volledig wit. De zwarte mensen wonen vaak tegen het dorp aan in krotten. Tot voor kort was het verboden voor zwarten om in de blanke wijken te wonen. Nog steeds onmogelijk omdat ze niet het inkomen en de banen hebben om de huizen te betalen, en dan nog… Raar ook als zwarte mensen in het Afrikaans tegen je praten. 'Waar is oe kamer, meneer?" en 'Dankie, Baas".

's Avonds zaten we nog een avondje aan de TV. Veel aandacht voor het "krieket" team dat na 21 jaar isolatie weer in het buitenland speelde. Maar er werd geen reden genoemd waarom ze 20 jaar waren uitgesloten. Verder natuurlijk over de BTW en de Staking. Een felle live-discussie tussen regeringsman Piet Coetzer en Cosatu (vakbonds)vertegenwoordiger Jay Naidoo. De eerste draaien, beschuldigen, intimideren, de andere scherp en erg politiek. Dat dit voor Zuid-Afrika ongewoon was, bleek de volgende dag toen alle verhitte reakties in de krant stonden. ("Als ik mnr. Naidoo 's avonds in een steegje tegen kom…)

De volgende ochtend werden we beiden wakker met een kater. Alle indrukken (de zichtbare ongelijkheid, het Afrikaans, etc.) maakte het niet aangenaam om hier te zijn. We vertrokken uit dit boerendorp naar Johannesburg. Een totaal andere wereld. Hoge wolkenkrabbers. Op de 43ste verdieping van een gebouw kreeg ik een adres van een kamping waar we een aantal nachten stonden. We konden de nodige reparaties in Jo'burg doen. De videorecorder was na 1 dag gerepareerd en een nieuwe koplamp werd er in een uurtje ingezet. We konden erop wachten. Witte efficiency dus?! De mensen (wit) waren allemaal heel erg vriendelijk, maar achter onze rug werden de zwarte hulpen uitgekafferd.

In een groot winkelcentrum (soort Hoog Catherijne) keken we onze ogen uit. Alles aanwezig. Douwe werd helemaal hyper bij het zien van zoveel beren en ballen. In Mpika wijs je normaal de schaarse artikelen achter de toonbank aan, die je wilt kopen. Douwe zal wel een grote culture shock doormaken als we naar Nederland gaan.

Zondags was er een marathon in Soweto. Het begon om 6 uur 's ochtends. Het was erg gezellig daar, een heel andere atmosfeer dan in de witte wijken. Veel mensen maakten een praatje en vaak hoorde je dat men moe was van al het geweld.

We wandelden een paar dagen in de bergen (Drakensberg) en gingen we naar Durban (Natal), aan de kust. Grote boulevards met veel fast food en andere restaurants. Helaas regende het veel. Een lange strandwandeling of zwemmen in de oceaan zat er niet in. Ik ontmoette Vicci, een vrouw, die ik in mei tijdens een AIDS-Conferentie in Zimbabwe had ontmoet en kon iets van hun programma zien. Een programma van het Ministry of Health, maar voor wie? De Natalse gezondheidszorg en AIDS-aktiviteiten hebben weinig te doen met 'Zululand', wat ook in Natal ligt. Zij hebben hun 'eigen' gezondheidszorg. Ook de gezondheidszorg is door het systeem opgedeeld in 'wit' en 'zwart'. Zij zag het grootste probleem voor de toekomst om het versnipperde land weer bij elkaar te brengen.

We verlieten Durban in de stromende regen, naar het Umfolozi wildpark, waar veel neushoorns (rhino's) waren. In Natal was de sfeer anders dan in het noorden. Een groot zichtbaar verschil zijn bijv. de namen van plaatsen. Gingen we in Transvaal over de rivier 'Onderbroek', in Natal kom je namen tegen als Umzimkulu, Empangeni, etc. Andere plaatsnamen in Transvaal: Ermelo, Amersfoort, Middelburg, of Geluk, Vrede, Welkom en Vryheid, maar ook namen als Kaffersdorp, Whites en Swartplaas. 
Via de Oostkustroute reden we naar Swaziland. Een bergachtig landje ongeveer de helft van Nederland.  Aan het hoofd van het land staat King Mswati III, 23 jaar jong. Een van de 600 kinderen van de oude koning Sobhuza II, die in 1982 na 60 jaar koningschap doodging. Het land heeft 800.000 inwoners. Ekonomisch is Swaziland volledig afhankelijk van Zuid-Afrika. Zelfs de munteenheid, de Lilangeni is aan de Rand gekoppeld en omwisselbaar. Het heeft dezelfde koers. We bleven een nacht in Manzini en Mbabane, de twee grootste plaatsen, zoiets als Ermelo of Bussum. Mensen waren ontzettend vriendelijk en open. Iets wat we in Zuid-Afrika gemist hadden. Daar waren mensen schichtig en keken je niet aan. Hier was dat heel anders. Douwe verdween met een van de bedienden de keuken in en had grote schik.

Via het noorden gingen we Swaziland uit en de 'Kruger Wildtuin' in. Alles wat we graag wilden zien, zagen we daar. Olifanten langs de kant van de weg, groepen leeuwen, honderden zebra's en giraffen, hyena's, struisvogels, etc. Steevast in gesprekken met Afrikaners kwamen dezelfde twee vragen naar voren. “Is er veel game (wild) in Zambia?" en "Verdient het goed als arts in Zambia?". Apartheid werd door hen vaak om verschillende reden wel verworpen, maar nog steeds met racistische ondertonen. Ekonomische motieven hebben sterk meegespeeld om apartheidswetten op te heffen. De sankties hebben hun nut wel bewezen. Ook werd gezegd dat het niet goed was de zwarten geen (goed) onderwijs te geven. 70% is analfabeet. Een gevolg wordt is dat er grote families ontstaan, (met een stille angst voor het toenemend percentage zwarten). Door sommigen wordt AIDS als verlossing gezien voor (Zuid) Afrika. Het zal het bevolkingsprobleem oplossen.

AIDS wordt door de Afrikaners Vigs genoemd (verworve immunogebreksindroom). Ook veel andere vreemde woorden hebben hier een Afrikaanse naam gekregen. Zo heet de Miss World verkiezing Mej. wereld wedstryd, zijn drugs dwelms en speel je geen squash maar muurbal, We verlieten het Krugerpark en na nog een nachtje op een woonwakamp (Caravanpark) reden we Zimbabwe in, waar we nu nog zijn. Zimbabwe doet ons weer aan Zambia denken. Het gemoedelijke en vrolijke van de mensen hier, maar ook het 2 uur wachten in de rij bij de douane om de grens over te komen.

Zuid-Afrika heeft ons wel geschokt, met nog zoveel racisme en tegenstellingen. De wetten van apartheid zijn dan misschien afgeschaft, apartheid is nog overal aanwezig. Het zal nog jaren duren, en heeft nog heel wat nationale en internationale druk nodig, om apartheid weg te krijgen. Apartheid en racisme is echter ook in de mensen zelf en die veranderen niet zo snel, zeker niet in Zuid-Afrika.

Onze vakantie was niet een 'speurtocht op zoek naar beesten', zoals een Nederlands echtpaar vertelde, die tien dagen Zuid-Afrikaanse wildparken bezocht. Wat dat betreft kan je het perspectief snel verliezen. Een witte Zuid-Afrikaan uit Durban, die olifantjes schilderde, vroeg zich af of zwarten ooit zo’n park (Kruger) konden stichten en onderhouden (geasfalteerde wegen, airconditioned kamers). Het is maar wat je belangrijker vindt: wilde beesten of zwarten. Dat kan je ook afvragen als je hoort dat 'stropers' zonder pardon doodgeschoten worden.

Tot slot nog een artikeltje over Zuid-Afrika en de Olympische Spelen. Grote opschudding hier omdat het Olympische Committee een neutrale vlag en een neutraal volkslied wil gebruiken. De Afrikaners willen hun vlag 'Springbok' en volkslied 'Die Stem' tijdens de Spelen zien en horen.

Zimbabwe