Papendrecht

In het Dordts Archief

Met mijn nieuwe passie ontdek ik de vaderlandse geschiedenis en het levensverhaal van betovergrootvader (van Florence) A.T. van Wijngaarden. Eigenlijk is het ook een herstart, want twintig jaar geleden was ik al fanatiek bezig om mijn eigen voorouders in het Groningse archief te zoeken. In Leeuwarden kwam ik zelfs het register tegen waarin vastgelegd is dat 'onze' achternaam 'de Vries' is. Hoe origineel. 

Naamregistratie Haye Hennes de Vries en zijn kinderen Henne en Reinder, 29 januari 1812

Maar een hele generatie De Vries-en was er nooit geweest als Henne Haijes, als loteling, niet een plaatsvervanger had gevonden (gekocht) om 'dienst' te nemen in het Napoleontische leger. Van deze plaatsvervanger, Leon Garson Hartog, is nooit meer iets gehoord. 

De zoektocht is nu gedetailleerder en ik leer en lees ook veel bij over onze vaderlandse geschiedenis. Blijkbaar heb ik weinig opgelet tijdens de middelbare school geschiedenislessen, want toen een medewerker van het Nationaal Archief in Den Haag begon over de Bataafs-Franse tijd, had ik geen flauw idee waar hij het over had. Nu wel. 
Rond 1800 was het een boeiende tijd. In 1795 vluchtte stadhouder Willem V en kwamen de patriotten aan de macht en waren we een republiek. In 1806 volgde de Franse bezetting en in 1810 werden we ingelijfd door Napoleon. Napoleon werd in 1812 in Rusland verslagen, en de Franse bezetter verliet het jaar daarop Nederland. Willem (de zoon van Willem V) keerde eind dat jaar terug naar Nederland en werd in 1815 koning van wat nu Nederland, België en Luxemburg is.

In deze tijdsperiode zoek ik informatie over de familie Van Wijngaarden en Kriens, grootouders van A.T., die toen in Papendrecht woonden. Heel bijzonder om te ontdekken wat er allemaal bewaard en opgeslagen is. 

Zo is er een rekening van Johannes Kriens (opa A.T.) uit oktober 1811 voor "het leveren van hout aan de erepoorten alsmede voor het uitsteken der vlaggen". De Franse driekleur werd uitgestoken voor Napoleon die op 5 oktober 1811 Dordrecht bezocht. Napoleon zal vast niet in Papendrecht onder de erepoort zijn doorgelopen, maar de familie heeft ongetwijfeld aan de overkant van de Merwede staan kijken naar het keizerlijk bezoek. 

Paspoort Cornelis van Wijngaarden. 

De schout inviteert bij deze alle civiele en militaire autoriteiten om vrij en ongehinderd te laten passeren naar Ath in Henegouwen en naar herwaarts te laten repasseren. 

Op de website van het Dordts Archief staat dat zij ook een paspoort van Cornelis van Wijngaarden (vader A.T.) in bezit hebben. Het velletje papier vond ik in eerste instantie maar teleurstellend. Er is niet eens een beschrijving van z’n uiterlijk. Maar bij verdere bestudering wordt het interessanter. Want wat moest hij in 1817 in de Belgische provincie Henegouwen, in het plaatsje Ath, maar 60 km gelegen van Waterloo waar Napoleon in 1815 nog een keer werd verslagen. En waarom staan al die rekensommen op het paspoort. De achterzijde bevat de oppervlaktematen van Papendrecht en Matena. Je moet dan wel eerst iets weten over de oude maten, zoals Zuid-Hollandse morgens, Rijnlandse roeden en bunders. Was Cornelis eropuit gestuurd om te leren over het metrische stelsel dat rond die jaren werd ingevoerd? Wie zal het zeggen. Iets opmeten kun je wel aan een timmerman overlaten.

Het Dordts Archief heeft ook registerboeken met bebouwde eigendommen (huizen en schuren) en onbebouwde eigendommen (bouw-, wei- en hooilanden) in Papendrecht. Samen met een gedetailleerde kadastrale kaart uit 1822 is precies na te gaan, waar de familieleden woonden en welke grond zij bezaten. Op de plek waar A.T. geboren is in 1819, staat nu kledingwinkel King Quinna Mode, onderdeel van een lelijk jarenzeventig winkelcentrum.

KRIENS Johannes. Charpentier à Papendrecht (timmerman te Papendrecht)

Overlijdensakte van Johannes Kriens (1823), aannemer van 's Rijkswerken!

Spaans op herhaling

Een van de peperdure maar zeer mooie gebouwen  in Valencia van de architect Calatrava, Hemisphere

Chocolate con churros, typisch Valenciaans gerecht

Luisteren naar het Spaans van Derk Bolt in Spoorloos is toch onvoldoende om deze taal te onderhouden. Twee jaar geleden had ik vijf weken les. Om de taal bij te houden en verder te leren, heb ik me weer ingeschreven bij Don Quijote in Valencia. Vorige week meldde ik me bij de oude locatie buiten het centrum, maar de school bleek juist verhuisd te zijn naar het centrum. Er was meer veranderd. Een ander tekstboek en meer jongeren in de klas. Allemaal tussen de 18 en 25 jaar. De helft uit Nederland en de rest uit China, Rusland en Frankrijk. Zij waren al 4 weken bezig. Even lastig om aan te sluiten, maar na een weekje zit ik ook in het ritme. Vorige week de tegenwoordige tijd van de onregelmatige werkwoorden en  de verleden tijd. Deze week de voltooid verleden tijd. Hieronder een oefening. Benieuwd wie van de Spaanse taalkenners dit foutloos maakt.

Het kikkerspel (onregelmatige werkwoorden, tegenwoordige tijd)

Via tv en krant probeer ik de taal ook wat bij te spijkeren. Hot item is natuurlijk de "Independencia de Catalunya". Vrijdag riep het Catalaanse parlement de onafhankelijkheid uit. Een half uur later verklaarde Madrid de onafhankelijkheid onwettig, op basis van het artikel 155 van de Spaanse grondwet. Over de uitspraak van het getal 155 hoef ik niet meer na te denken. De onafhankelijkheid lijkt nu op een soap, met de Catalaanse premier die het land heeft verlaten, veel bedrijven die hun zaken sluiten (1800 volgens de Spaanse staatsomroep), het Spaanse koningshuis en de EU die zich uitspreken voor een ongedeeld Spanje. Benieuwd of Puigdemont zich morgen bij justitie meldt.

De opstand komt de staat (goed) uit.

Maandagochtend rolde men de rode loper uit bij de Lonja, de oude zijdebeurs van Valencia. Agenten op elke hoek van de straat deden vermoeden dat er hoog bezoek op komst was. Ik kon rustig doorlopen naar de panadería (bakker) om de hoek voor m'n stokbroodje. De hele ochtend cirkelde een helikopter boven mijn school die een paar minuten van de Lonja is. Het hoog bezoek bleek de Spaanse koningin Letizia te zijn, die een prijsuitreiking deed. Haar man, koning Felipe VI, zou dat eerst doen, maar bleef vanwege de Catalaanse crisis in Madrid. 

Reina Letizia (in het wit) bij de Lonja in Valencia

Vandaag is het allerheiligen (Todos los Santos), een nationale feestdag in Spanje. In de winkels zijn huesitos ('botjes') te koop, rolletjes marsepein die men eet ter herdenking van de mensen die (dit jaar) overleden zijn, want na allerheiligen is het morgen allerzielen. Er wordt hier veel afgevierd. Gisteren werd ook Halloween gevierd, met leuk uitgedoste schoolkinderen op straat. Op onze taalschool was het ook knippen en plakken!

Suriname

Kaart bij de Medische Zending. De Medische Zending is verantwoordelijk voor de gezondheidszorg in het binnenland (Interior).

De mededeling dat de vlucht naar Aruba een uur vertraagd is, leidde tot gelag in de wachtruimte. De reden van de vertraging: de bemanning moet verplicht rusten. Ik ben op het Johan Adolf Pengel vliegveld in Paramaribo en wacht op de vlucht naar Curaçao, de enige andere vlucht deze ochtend. Vanuit Willemstad vlieg ik daarna door naar Amsterdam. Het is druk op de vliegroutes, omdat de schoolvakanties in Suriname zijn begonnen. Directe vluchten naar Nederland waren al vol, en ik was noodgedwongen op een dagje langer te blijven. Geen straf!

Dit is mijn tweede bezoek aan Suriname. Het vorige was in 2010. Ook nu hebben we met een WHO-team bekeken hoe het met de tbc-bestrijding in Suriname staat. Ik kwam zondagavond aan. De volgende dag was een dag vol met presentaties. Daarna bezochten we twee dagen lang eerstelijnsklinieken, het academisch ziekenhuis, het sanatorium, laboratoria, een gevangenis, etc.. In twee teams, bestaande uit ieder twee internationale consulenten en verder de tbc-bestrijders van Suriname. In de avonden bespraken we onze ervaringen en formuleerden we conclusies en aanbevelingen. Het moest allemaal in beperkte tijd, omdat we net voor onze trip te horen kregen, dat vrijdag uitviel vanwege een vrije dag in Suriname. ‘History repeats itself’, want ook 7 jaar geleden gebeurde dat. Het betekende ook dat we de terugkoppeling donderdag moesten geven en dat de vrijdag besteed kon worden aan het afschrijven van het rapport. Ook wel fijn om dat af te ronden. Mijn teamgenoten uit Washington en Argentinië vlogen zaterdag terug en ik ging er een dagje op uit.

Net als zeven jaar geleden huurde ik weer een fiets. Bij dezelfde fietsenverhuur en bij dezelfde mevrouw. Met een elastiekje om mijn linker pols reed ik eerst langs de Suriname rivier naar Leonsberg. Het elastiekje moest me eraan herinneren dat je hier links rijdt. Wel handig, want je kunt je vanwege de taal hier gemakkelijk in Nederland wanen. Met een ‘charter-bootje’ stak ik bij Leonsberg de Suriname rivier over en na een stukje varen op de Commewijne rivier kwam ik bij de plantage ‘Rust en werk'. 

Aanlegsteiger 'Rust en werk'

Malots, de ‘kaaimannenman’, stond bij de aanlegsteiger met z’n brommertje de toeristen op te wachten. Ik was het slachtoffer en hij sleepte me mee naar zijn huis waar ik een kokosnoot te drinken kreeg en zijn verhalen aanhoorde. 

Alligator of kaaiman, in het Surinaams ook wel een "waterkip" vanwege het lekkere vlees. De leguaan wordt ook gegeten en noemt men in Suriname daarom ook wel een "boomkip"!

Over een smal zanderig fietspad vervolgde ik m’n weg en kwam aan in plantage Frederiksdorp, nu een toeristisch resort is. Ik volgde het advies van de ‘fietsenmevrouw’ om pas na 3 uur terug te fietsen en viel in slaap in een hangmat onder een huis. 

In de nog steeds fel brandende zon vervolgde ik m'n weg via Niew-Amsterdam, Voorburg en uiteindelijk naar Paramaribo. 

Straatnamen in Voorburg, bij Nieuw-Amsterdam

“Tot de volgende keer”, zei de ‘fietsenmevrouw’, “hopelijk komt u eerder dan 7 jaar”. Ik hoop dat ook. Er zijn goede vooruitzichten dat er nu een structurele samenwerking komt tussen de tbc-bestrijding in Suriname en Nederland. Dan hoef ik dus niet te wachten tot ik 65 ben!

Een Surinaamse collega nam me zaterdag mee naar een Hindoestaanse bruiloft

De gouden penning van A.T.

 

Onze zoektocht naar het oeuvre van A.T. van Wijngaarden, stadsarchitect in Medemblik en betovergrootvader van Florence, zette zich dinsdag voort in het Westfries Archief in Hoorn. Het digitale archief had ik afgelopen weken ingekeken en al doorgegeven welke stukken we wilden inzien. In de leeszaal mocht alleen een computer, een opschrijfboekje en een potlood mee. We begonnen met de notulen van vergaderingen van de Hervormde Gemeente in Midwoud. ‘A.T.’ had het ontwerp gemaakt van de kerk die in 1869 werd opgeleverd. We kwamen zijn naam voor het eerst tegen in de notulen van de vergadering van 14 november 1866. Van Wijngaarden werd gevraagd enige modellen voor een nieuwe kerk en een begroting daarvan op te stellen. 

In de volgende vergadering vond het bestuur het belangrijk “om eerst eens uit te gaan en sien eenige kerke dien in de laatste jaare gebouwt zijn”. Op 30 december 1866 ging men met Van Wijngaarden op stap. In deze vergadering werd ook besloten om de predikant dit jaar geen varken maar een nieuwsjaarsgeschenk van 50 gulden te geven. Op 23 april 1867 werd de bouw gegund aan aannemer Hofland die het laagste bedrag van inschrijving had, fl.25.900,-. De bouw was aan het eind van het jaar bijna klaar. De kerkvoogd stelde in november voor om het ‘luijen’ van de klok achterwege te laten daar dit schade aan het nieuwe gebouw kon teweegbrengen. Andere kerkbestuursleden brachten in dat de 'Argietek en Aannemer' verzekerd hadden dat er geen bezwaar was. Er werd bij meerderheid besloten de klok, zoals vroeger in de Oude Kerk, te doen luijen. 

De financiële toestand van de kas was wel dusdanig verzwakt dat de vergadering besloot niet een (duurder) hek voor de kerk te plaatsen maar de sloot die door de aannemer was dichtgegooid, weer uit te diepen. Een van de kerkbestuursleden stelde voor de predikant dit jaar weer een varken te geven, maar dit voorstel haalde het niet. De bonus-regeling werd zelfs in het geheel afgeschaft. Wel besloot men de kerk te verzekeren tegen brandschade en kwam er een bliksemafleider op de kerk en toren. Ik hoop dat die verzekering 100 jaar later nog geldig was, want in 1984 ging de kerk in vlammen op. De toren, met inscriptie van de architect A.T. van Wijngaarden, bleef behouden.

De receptiemedewerker vertelde ons bij binnenkomst van het Westfries Archief dat een Medemblikse historicus kennis had gekregen van ons speurwerk. Even later stond hij bij onze tafel en vertelde dat hij A.T. vaak was tegengekomen in de geschiedenis van Medemblik. Hij was blij dat een paar familieleden, nota bene niet-Medemblikkers!, zich in A.T. wilden verdiepen. Ons plan is namelijk om over 2 jaar bij zijn 200ste geboortedag een goed overzicht te hebben van zijn leven en zijn bouwwerken. Hij legde ons uit waar we gericht konden zoeken, zoals in advertenties met aanbestedingen in regionale kranten en ook in archiefstukken van de gemeente Medemblik. Dat leverde na 1 dag al 3 kerken, 5 pastorieën, 16 scholen met of zonder onderwijzerswoning, 1 woonhuis en 2 raadhuizen op. Verder zorgde A.T. voor de verbouwing van het marine-instituut tot een rijkskrankzinnigengesticht. 
En of we wisten of de gouden penning nog in familiebezit was. Huh? A.T. kreeg namelijk bij zijn 50-jarig jubileum als architect van de gemeente Medemblik een gouden penning met opdruk op voor -en achterzijde. Dat maakt deze zoektocht nog interessanter!!

Het Monument op de Afsluitdijk

50 jaar later

Gisteren reden we via de Afsluitdijk met het herkenbare Monument naar Veenhuizen waar we in een andere familiegeschiedenis terecht kwamen. Namelijk die van Teunis en Catootje, hoofdpersonen in het Pauperparadijs. Een bijzonder sociaal experiment uit onze vaderlandse geschiedenis, goed toneelspel in een geweldige ambiance, en prachtige muziek en zang. Voor wie het niet kent: het is de verbeelding van de roman "Het Pauperparadijs" van Suzanna Jansen. Een must om te lezen!

Kolonie/gesticht in Veenhuizen, nu Gevangenismuseum, en de plaats van de voorstelling (bij vertrek om 23 uur). 

Lincoln

10% van de Amerikaanse presidenten werd doodgeschoten. Een gevaarlijk beroep dus. De moord op John F. Kennedy is de bekendste, maar ook de moord op Abraham Lincoln spreekt tot de verbeelding. Minder bekend zijn de moorden op Garfield in 1881 en op McKinley in 1901. Het motief was ook banaler. De moordenaar van Garfield was teleurgesteld dat hij geen baantje kreeg als ambassadeur. In het National Museum of American History in Washington is een aparte kamer ingericht over deze moordaanslagen en ook over de vier die niet lukten. Ik vind het wel mooi hoe men in de VS hun gekozen leiders eert. Trump is natuurlijk een rare gast, maar staat al in het rijtje van de 45 Amerikaanse presidenten.

First Ladies

Jurkje Jacqueline Kennedy

Trombone Bill Clinton 

George Washington was de eerste en had eigenlijk helemaal geen zin om president te worden. Hij had succesvol tegen de Engelse kolonisten gevochten en accepteerde in 1789 met tegenzin het presidentschap. Twee jaar later werd het huidige Washington uitgebouwd tot hoofdstad. Op de ‘hill’ verrees het Capitool, met het congres, de Eerste en Tweede Kamer in Amerika. De straten naar het westen en oosten werden 1e, 2e, 3e, etc. street en naar het noorden en zuiden, A, B, C street. Kaarsrecht. Afhankelijk van het kwadrant is er de toevoeging NW, NE, SW, SE.

De eedaflegging van de nieuwe president vindt plaats op de trappen van het Capitool. Vanuit het Capitool ligt een brede groene strook, de National Mall, waar dit jaar veel minder mensen stonden ("America First") dan bij de inauguratie van Obama ("Yes we can"). De Mall eindigt bij het Lincoln Memorial. 

Voor het Lincoln Memorial

Maar wie was nou Lincoln? Een heel andere man dan de aristocraat Washington. Lincoln was een autodidact, had zichzelf leren lezen en schrijven, en volgde later in z’n vrije tijd een studie rechten. In 1861 werd hij gekozen tot president van Amerika en verzette zich tegen (uitbreiding van de) slavernij. Elf zuidelijke staten splitsten zich af: Geconfedereerde Staten. Lincoln hield vast aan de Unie en de afschaffing van de slavernij. De burgeroorlog die volgde had meer dan een half miljoen doden tot gevolg. Vier jaar later was het pleit beslecht. Lincoln werd herkozen, de slavernij was (vrijwel) afgeschaft en de zuidelijke staten werden herenigd na de overgave van generaal Lee. Een paar weken later werd Lincoln echter in een theater in z’n hoofd geschoten door een acteur die een fel tegenstander van hem is. De Lincoln Memorial herinnert aan zijn presidentschap, de burgeroorlog en vooral aan zijn inzet om de slavernij af te schaffen. Het is dan ook niet voor niets dat Martin Luther King hier zijn rede hield: “I have a dream”. Nog steeds mooi om naar te luisteren: https://www.youtube.com/watch?v=3vDWWy4CMhE.  

Hoed van 'Abe' Lincoln

Aangescherpt beleid voor aanvragen visum/waiver 

Voetbalgekte

Op Utrecht CS zwalkten voetbalsupporters door het stationsgebouw. In Feyenoordshirtje en bijna allemaal de KNVB-schaal in de hand. Van karton of papier. De horeca draait vandaag goed. Wat een ontlading gisteren in de Kuip. Het hondstrouwe legioen toog vandaag naar Rotterdam. De NOS-app meldde vanochtend al dat de stad vol was. "Had ik er bij willen zijn?", vroeg ik mezelf af. Zoals ik bij de Elfstedentocht vanuit een Fries café het ziekenhuis belde waar ik coschap liep en vertelde dat ik ziek was? Ook de trein naar Lunetten kleurde rood-wit. Ik moest daar zijn voor een overleg bij GGD Nederland.

Weer op de terugweg, om half 7, stonden twintig reizigers op het perron van de avondzon te genieten, terwijl er midden op het perron een jongeman lag, in een rare kronkel. We liepen naar hem toe. Hij had een iPhone in z'n hand en een vinger op het beeldscherm. "Ben je in Rotterdam geweest?", vroeg ik, maar er kwam geen reactie. We trokken hem overeind. De trein kwam er net aan en de conducteur zei dat ze verder moest en we hem wel mee konden nemen naar Utrecht CS. Dat leek me geen goed idee en namen hem in de arm naar een bankje waar hij weer neer plofte. Ik belde 112 en de telefoniste vroeg of ik de brandweer, politie of ambulance moest hebben. "Ambulance", zei ik en beantwoordde haar vragen: of hij goed ademde of bloedde. “U moet terugbellen als hij niet meer goed ademt”, zei ze. De man leek nu wat beter aanspreekbaar, draaide met z'n ogen en keek me wazig aan. Ik vroeg nog een keer of hij in Rotterdam was geweest en hij schudde z'n hoofd. Ook ontkende hij dat hij pilletjes had genomen of iets had gerookt. Toen ik hem vroeg hoe hij heette, probeerde hij z'n naam te zeggen, maar zonder geluid. Uiteindelijk tekende hij de letters in de lucht. Dan is een 'D' wel moeilijk van een 'O' te onderscheiden. Ik vroeg of hij medicijnen gebruikte en toen zij hij met een wat dubbele tong: "ja, dat kun je wel ongeveer zeggen". En op mijn vraag wat voor medicijnen, zei hij “insuline” en wees naar z'n tas. Daar zat inderdaad een insulinepen in. Het broodje dat m'n collega had meegenomen voor onderweg, kwam goed van pas. Al tijdens het eten werd hij coherenter. Hij kwam net terug van een eerste dag stage in Eindhoven vertelde hij en, nee, dit overkwam hem niet vaak. Hij baalde ook stevig van de ambulancebroeders die hem even later meenamen voor een medische check en een glucosetest. M'n reisgenoot kreeg een zoen op haar wang en ik een handklap en een hug.

En dan die andere wedstrijd nog even: Ajax - Olympique Lyon. Zoveel scherpte niet meer gezien sinds Johan Neeskens bij Ajax speelde. Ik was die avond in Bucharest en zat samen met een collega op een terrasje. Verbaasd zag ik ineens dat Ajax op het scherm achter ons speelde, terwijl daar eerder nog een autorally aan de gang was. We draaiden de stoeltjes om en zaten eerste rang. Het was nog maar 8 uur (7 uur in Nederland) en het eerste kwartier was al voorbij. Een moeilijk kwartier stond later op teletekst. Maar daarna ging Ajax los en ik ook. Het trok in ieder geval de aandacht van de obers. De tweede helft volgden we in een restaurant en met groot scherm. Een geweldige wedstrijd. Ik had dezelfde analyse al gemaakt bij een bord spareribs als Peter Bosz later: “Het had ook 9-4 kunnen zijn”. Het Belgisch paar dat na afloop langs onze tafel liep, feliciteerde ons nog even: "Geniet van uw overwinning!".