Verborgen verleden

“Eclectisch” staat in Wikipedia bij de bouwstijl van de hervormde kerk in Westwoud (https://nl.wikipedia.org/wiki/Hervormde_Kerk_(Westwoud)), een woord dat (nog) niet in mijn vocabulaire voorkomt, maar me nu wel fascineert. Maar het was niet de architectuur of religie die gisteren de redenen waren om kerkjes in de buurt van Medemblik te bezoeken. Nee, het ging om de architect van deze kerken: A.T. (Arnoldus Teunis) van Wijngaarden, betovergrootvader van Florence. Hij was in 1819 in Papendrecht geboren en trouwde in 1845 in Hoorn met Sijtje Dekema, die aldaar geboren en getogen was. De huwelijksakte vermeldt dat hij - toen op z'n zesentwintigste - architect was. In 1846 werd in Medemblik hun eerste kind geboren: Cornelis Arnoldus, de overgrootvader van Florence.

Mijn interesse voor A.T. kwam, toen ik een keertje tijdens het googelen een briefkaart van hem vond uit 1897 met felicitaties voor de 70-jarige P.J.H. (Pierre) Cuypers, architect van het Rijksmuseum en Centraal Station in Amsterdam. Misschien had A.T. ook wel bekende bouwwerken nagelaten? En dat bleek zo te zijn. Met een lijstje van vier te bezoeken kerken togen we dus naar Westwoud, Midwoud, Twisk en Medemblik.

N.H. Kerk in Westwoud

Over de kerk in Westwoud schrijft Wikipedia dat het kerkbestuur na een discussie van 20 jaar uiteindelijk besloot om het ‘Heidens kerkje’ daterend uit 1333 niet te renoveren maar tot nieuwbouw over te gaan. A.T. kreeg de opdracht voor het ontwerp. Het duurde slecht 9 maanden van de legging van de eerste steen in april 1875 tot de kerk aan het eind van het jaar in gebruik werd genomen. En na ruim 140 jaar is de kerk nog steeds in goede staat.

Kerkklok N.H. Kerk Westwoud

N.H. Kerk in Midwoud

Reliwiki (!) had ons op het spoor gezet van de N.H. Kerk in Midwoud die in 1984 door brand werd verwoest. De toren werd gelukkig behouden en is later gerestaureerd. Florence was verrukt, om hier precies anderhalve eeuw later - het ontwerp was van 1867 - de inscriptie te zien als tastbaar bewijs dat A.T. echt de architect was. Rondom de kerk liggen ook een aantal prachtige woningen. Eclectisch. En misschien ook wel door A.T. ontworpen.

Inscriptie A.T. van Wijngaarden, architect

Huizen in een 'eclectische' bouwstijl

Een paar kilometer verder ligt Twisk. Het dorp heeft de status ‘beschermd dorpsgezicht’ wat betekent dat er een bestemmingsplan is die het bouwkundige en cultuurhistorische karakter van het dorp probeert veilig te stellen. Niet onterecht. Het is echt een prachtig lintdorp met veel stolpboerderijen. En daartussen ligt de Doopsgezinde Kerk die door A.T. in 1866 werd ontworpen. Op de website van openmonumentendag (http://www.openmonumentendag.nl/monument/medemblik-doopsgezinde-kerk/) staat dat de kerk de oude schuilkerk verving. In de zestiende eeuw ontstonden schuilkerken omdat na de reformatie geloofsuitingen anders dan het gereformeerde geloof verboden waren. Andere wetenswaardigheden over de Doopsgezinde Kerk in Twisk: kostprijs 11.000 gulden. En de kerk wordt slechts eens in de drie weken gebruikt. Achter de kerk is een schuurtje ingericht om te bidden of te mediteren. Op de tafel lagen de Bijbel, de Koran en de Tao Te Tjing (taoïsme).

Doopsgezinde Kerk in Twisk

Kapelletje in houten schuurtje ("Stilte Boetje")

De laatste bezichtiging was de Doopsgezinde Kerk aan de Tuinstraat in Medemblik. A.T. heeft in 1867 het ontwerp gemaakt van de vernieuwing van deze schuikkerk, ook precies 150 jaar geleden dus. De kerk ligt nog steeds verborgen achter een woonhuis. Op het raam hing een aanplakbiljet met de aankondiging van de kerkdiensten die daar nog tweewekelijks wordt gehouden. Ik wilde aanbellen, maar zag dat een vrouw druk bezig was een kind een fles te geven. Ze zwaaide nog even. Misschien toch beter om een keer op een zondag ter kerke gaan...

De Doopsgezinde Kerk ligt achter het witte woonhuis

‘Verborgen verleden’ is een tv-programma dat ik al jaren met veel plezier volg. Meestal volgt er een verrassing op het eind, vaak met een buitenlandse trip. Wij waren al zeer tevreden met de bezoeken aan de vier kerken. 

In Medemblik liepen we nog een rondje langs het kasteel Radboud, dat in de dertiende eeuw in opdracht van Floris V is gebouwd. Het kasteel was onder andere bedoeld om de Friezen tegen te houden. Dat lukte maar net. Grutte Pier en zijn neef Wijerd, krijgsheren en zeerovers uit Friesland, vielen het stadje in 1517 aan. Een deel van de bevolking vond bescherming in het kasteel Radboud. De Friezen lieten het stadje brandend achter en alle (houten) huizen gingen in vlammen op. Alleen de toren van de Bonifaciuskerk bleef bewaard. In 1578 kreeg Medemblik stadswallen en verloor het kasteel zijn functie als verdedigingswerk en toevluchtsoord, en raakte het kasteel daarna in verval.

In een boekje “Kent u ze nog…. de Medemblikkers” kom ik nu het volgende verhaal tegen: "Die andere meneer met zijn statige lange baard? Dat is de heer A.T. van Wijngaarden; indertijd een bekende persoonlijkheid. Hij was hier gemeente-opzichter van 19 september 1845 tot 2 oktober 1895. Onder zijn leiding werden de bouwvallige toren en muurresten random kasteel Radboud afgebroken. De wester(stads)poort en het koor van de Bonifaciuskerk gesloopt. Geen prettige reputatie ... Ook werd toen de Goudsbloemgracht gedempt. Och, hij was slechts uitvoerder van besluiten die door andere verantwoordelijke instanties genomen werden."

Het lijkt een domper, maar is het toch niet. Op Wikipedia staat namelijk dat onder leiding van P.J.H. Cuypers het kasteel Radboud tussen 1890 en 1897 gerestaureerd werd. En zo wordt de samenwerking tussen A.T. en de 'grote' Cuypers zichtbaar, is de rol van A.T. als puinruimer onderdeel van een jarenlang restauratieplan van een kasteel en snap ik de felicitaties van A.T. aan de hooggeëerde P.J.H. in 1897.

En het woord eclectisch? Het is een term die o.a. gebruikt wordt in de negentiende- en twintigste-eeuwse bouwkunst, waarbij elementen van twee of meer historische stijlen gecombineerd worden. Ik ga me de komende jaren daar maar eens in verdiepen en kijken of ik A.T. een mooie plaats in de geschiedenis kan geven. Hij heeft het verdiend. 

Ik heb al nieuwe sporen en zal daar in een 'eclectische stijl', een combinatie van Wikipedia/Reliwiki-teksten en eigen schrijfstijl met soms wat fictie, over berichten.